Dahi

Məşum bir hiss Yucinin ürəyini sıxdı. O inadla:

– Bildiyin kimi et, – dedi.

Onlar Stellagilin həyət qapısına çatdılar. Burada onlar adətən uzun müddət kölgədə durar və Yucin, Stellanın etirazına baxmayaraq, bərk-bərk onu qucaqlayardı. O, indi də səbrsizliklə bu dəqiqəni gözləyirdi, lakin qız onu qabaqladı. Qapıya çatan kimi cəld onu açıb bağçaya daxil oldu və oradan:

– Gecən xeyrə qalsın! – deyə səsləndi.

Yucin:

– Gecən xeyrə qalsın, – dedi və Stella ev qapısına çatdığı zaman, – Stella! – deyə çağırdı.

Evin qapısı açıq idi, qız tez evə keçdi. Yucin özünü itirmiş, kədərlənmiş, acıqlı və hərəkətsiz halda qaranlıqda dayanmışdı. İndi o nə etsin? O asta addımlarla evə yollandı və yolda necə rəftar edəcəyi barədə düşünməyə başladı: ona fikir verməsinmi, qız onun yanına qayıdana qədər ondan qaçsınmı, yaxud görüşməyə və qəti izahat almağa çalışsınmı? Stella haqlı deyildi – Yucin elə bu fikirlə yuxuya getdi və ertəsi gün də bu fikir onu tərk etmədi.

Yucin mürəttiblik işində xeyli sürətlə irəliləyirdi. O repartyorluq sənətində də öz qüvvəsini sınayaraq, onun üçün nəzərdə tutulmuş bu sənətdə səy və maraqla işləyirdi. O çox vaxt pəncərədən gördüyü lövhələri çəkirdi, lakin Stella ilə mübahisəsindən sonra bu işlə əvvəllər olduğu kimi həvəslə qalan bir yığın müxbir məktubunu, yaxud yenicə onun kassasının yanında mıxdan asılmış teleqramı yığmağa başlamaq onun xoşuna gəlirdi. Uilyams ona yerli xronika şöbəsi üçün tapşırıq verməyi sınadı, lakin Yucin ağır işləyirdi, o bu sahədə işləyə bilməzdi.

Ona bir kəsdən məlumat almağı təklif etdikdə, o, redaksiyaya başqa mənbələrdən əlavəyə ehtiyacı olan materiallar gətirirdi. Uilyams onunla nə qədər əlləşdisə, Yucin mahiyyət etibarilə qəzetin tələbləri səviyyəsinə qalxa bilmədi və vaxtının çox hissəsini öz kassası arxasında keçirdi. Bununla belə, bəzi şeylər öyrəndi.

Elə onun reklam işinin mahiyyətindən baş çıxarmağa başlaması məsələsini götürək. Yerli alverçilər hər gün eyni elanları çap etdirirdilər, onların mətni, demək olar ki, dəyişilmirdi. Yucin, Layl ilə Sammersin aylarla heç bir dəyişikliyi olmadan çap olunan reklamları götürüb bir-iki söz dəyişərək, yenidən sinkoqrafiyaya verdiklərini görürdü. Bu etinasızlıq onu heyrətləndirirdi. Bu reklamlar, nəhayət, yoxlanmaq üçün onun əlinə gəldikdə onda çox vaxt onları dəyişdirmək həvəsi doğururdu – onlar çox quru dildə yazılırdı.

Bir dəfə o, Layldan soruşdu:

– Nə üçün elanlara balaca şəkillər verməyək? Necə bilirsiniz bunun elanlara xeyri olmazmı?

– Hm! Doğrusu, bilmirəm, – deyə Layl cavab verdi. – Məncə belə də keçər. Belə yeniliklər buranın əhalisinə xoş gəlməz. Oxucular bunu ləyaqətli hesab etməzlər.

Yucin jurnal reklamlarını nəzərdən keçirir və bunları müqayisəedilməz dərəcədə təsirli hesab edirdi. Nə üçün qəzet reklamları da dəyişdirilməsin?

Lakin burada, görünür, heç kəsin onun məsləhətlərinə ehtiyacı yox idi. Müştərilərlə mister Berces özü məşğul olurdu. Elanların nə cür olacağını o həll edirdi. O heç bir zaman nə Yucinlə, nə də Sammerslə məsləhətləşmirdi. Ancaq bəzən Uilyams mister Bercesin tələbi ilə onlara əvvəlcədən göstərişlər verirdi.

Yucin hələ o qədər cavan idi ki, əvvəllər Uilyams ona heç fikir vermirdi. Lakin bu gənclə yaxından tanış olduqda bu, ya başqa məsələni ona məmnuniyyətlə izah etməyə başladı: nə üçün bəzi xəbərlər qısa, bəziləri isə geniş olmalıdır; nə üçün onların dairəsinə – Aleksandriya ətrafında olan şəhərciklərə və onların sakinlərinə – aid olan xəbərlər, maliyyə nöqteyi-nəzərindən qəzet üçün Türkiyə sultanının ölümü haqqındakı ən mötəbər hesabatdan daha çox əhəmiyyətlidir. O deyirdi: – Ən əhəmiyyətlisi budur ki, yerli əhalinin ad və soyadları təhrif olunmasın

Bir dəfə o Yucinə dedi:

– Allah eləməsin ki, bu ad və soyadları yanlış yığasınız. Ad və ata adının baş hərflərinə diqqət etmək lazımdır. Bu məsələdə bizim oxucular çox tələbkardırlar. Əgər siz ehtiyatlı olmasanız, biz bütün abunəçilərimizi itirə bilərik. Sonra isə gəl aydınlaşdır ki, bu necə olmuşdur.

Yucin bunların hamısını yadda saxlamağa çalışırdı. Qəlbinin dərinliyində bütün bunları kiçik bir şey hesab etməsinə baxmayaraq, işin mexanikasını dərk etmək onu düşündürürdü. İnsanlar, hər halda onların əksəriyyəti, ona əhəmiyyətsiz görünürdülər.

Lakin mətbəə işində bəzi şeylər onu maraqlandırırdı. O, kağızın maşına necə qoyulduğuna və sonra maşının necə işlədiyinə, formaların düzəldilməsinə kömək etməyi və sonra çap olunan qəzet vərəqlərinin bir-biri üzərinə necə yığıldığına, hazır vərəqlərin necə ayrıldığına baxmağı sevirdi. O, maşınların səsini dinləməyi və başqaları ilə birlikdə hələ yaş olan qəzet dəstələrini ekspedisiya və çeşidləmə stoluna daşımağı xoşlayırdı. “Morninq Eppil” çox da böyük tirajla çıxmırdı, lakin buraxılış vaxtında mətbəə canlanır və bu, Yucinə xoş gəlirdi. Əl-üzünün mürəkkəbə və yağa bulanması və bununla görünüşünün pozulması onun xoşuna gəlirdi, pırtlaşmış saçlarını da aynada görməkdən ləzzət alırdı. O bacardığı yerdə faydalı olmağa can atırdı. Hərdən o öz kobudluğu və lovğalığı ilə qəzetin əməkdaşlarını əsəbiləşdirsə belə, onlar onu sevirdilər. O zamanlar onun səhhəti o qədər də möhkəm deyildi, mədəsi ona tez-tez əziyyət verirdi. Bəzən onda elə fikir əmələ gəlirdi ki, mətbəənin havası onun ciyərləri üçün zərərlidir, lakin buna ciddi əhəmiyyət vermirdi.

Yeni təəssürat Yucini nə qədər sevindirirdisə də, yenə bu kiçik aləm ona dar görünürdü… Redaksiyadan kənarda müqayisə edilməz dərəcədə böyük genişlik vardı. O bunu bilirdi və bir vaxt bu genişliyə çıxacağını düşünürdü. O, Çikaqoya getməyə ümid edirdi.

ÜÇÜNCÜ FƏSİL

Stella nə qədər çox sərbəstlik göstərirdisə, Yucin bir o qədər çox ümidsizliyə qapılırdı. Lakin onun bu əhvali-ruhiyyəsi qızı ancaq soyudurdu. Qızın başqa gənclərin yanında müvəffəqiyyəti də az rol oynamırdı. Onlardan birinin – məhz açıq qəlbli, xoş təbiətli Xarvi Rotterin – Yucindən həm gözəl, həm də xoşxasiyyət olması və bununla ondan kəskin surətdə fərqlənməsi, deyəsən, həlledici rol oynadı. Yucin bəzən onları bir yerdə görürdü – Stella təkcə Xarvi ilə yaxud Xarvinin də iştirak etdiyi gənclər dəstəsi ilə buz meydançasına gedirdi. Yucin bütün varlığı ilə Xarviyə nifrət edirdi. Bəzən o öz məhəbbətini ona bütünlüklə verməyən Stellaya da nifrət edirdi. Lakin onun gözəlliyi yenə əvvəlki kimi Yucinin ağlını başından çıxarırdı. Stella qadın idealı yaratmaqda Yucinə kömək etdi. İndi o, qadın gözəlliyinin nə olduğunu bilirdi.

Öz vəziyyəti haqqında düşünmək vaxtı da çatmışdı. İndiyə qədər yemək, geyinmək və cib xərcliyi üçün çox da səxavətli olmayan valideynindən tamamilə asılı idi. O, şənbə və bazar günləri Çikaqoya yaxud Sprinqfildə (ikinci Aleksandriyanın yaxınlığında idi) əylənməyə getməkdən heç vaxt imtina etməyən oğlanları tanıyırdı. Bu əyləncələr Yucinə müyəssər deyildi. Atası buna icazə verməz, daha doğrusu, pul verməzdi. Başqa oğlanlar valideynlərinin səxavəti sayəsində şəhərdə birinci modabaz hesab olunurdu. Yucin bazar günləri və bəzən adi günlərdə, onların bir yerə getmək üçün hazırlaşdıqlarını, onun xəyalına belə gətirə bilmədiyi gözəl paltarlarda yerli “cəmiyyətin” adətən gəzişdiyi kitab mağazası yanında dolaşdıqlarını görürdü. Şəhərdə ən iri manufaktura tacirinin oğlu Ted Martinvud özünə beli dar, uzunətəkli, ikibortlu üst geyimi tikdirmişdi; o sevdiyi qızın yanına getməzdən əvvəl üzünü qırxdırmaq üçün bu paltarda bərbərxanaya gəlirdi. Corc Andersonun bütün hallarda şıqlıqla göstərdiyi frakı və lak ayaqqabıları vardı. Ed Uoterberi şəhərdə öz ekipajında gəzirdi. Doğrudur, bütün bu gənclər Yucindən bir qədər yaşlı idilər və onları daha yaşlı qızlar maraqlandırırdı, lakin bu, vəziyyəti dəyişmirdi. Yucin də dərindən əzab çəkirdi.

O özü üçün imkanı görmürdü. Onun atası heç bir zaman varlı olmayacaqdı, bu, hər kəsə aydın idi. Yucin özü məktəbdən heç bir əməli bilik almamışdı. Onun sığorta işindən – bu yazı-pozudan və müştərilərin ardınca qaçmaqdan zəhləsi gedirdi, tikiş maşınları alverinə nifrət edirdi, vaxtilə yazıçı və rəssam olmağa müvəffəq olacağına da heç bir ümid bəsləmirdi. Onun çəkdiklərinin hamısı ona sadəcə olaraq əyləncə, yazdıqları – daha doğrusu, yazmaq təşəbbüsləri isə ona hər növ əhəmiyyət və mənadan məhrum kimi gəlirdi. Bu vaxtlar Yucin gələcək haqqında tez-tez və kədərlə düşünürdü.

Çoxdan bəri bu gəncə nəzər salan Uilyams bir dəfə onun qarşısında dayandı.

O:

– Bura baxın, Vitla, bəlkə Çikaqoya gedəsiniz, – dedi. – Orada sizin kimi oğlan üçün daha artıq imkanlar vardır. Əyalət qəzetində işləməklə siz heç vaxt bir şey əldə edə bilməzsiniz.

– Mən bunu bilirəm, – deyə Yucin cavab verdi.

– Siz mənə baxmayın, – deyə Uilyams davam etdi, – mən dünyanı kifayət qədər dolaşmışam. Mənim arvadım və üç uşağım var, adamın ki, aiələsi oldu, onun risk etməyə haqqı yoxdur. Siz gəncsiniz, nə üçün Çikaqoya getməyəsiniz, qəzetlərdən birinə işə girməyəsiniz? Siz orada asanlıqla iş tapacaqsınız.

– Məsələn, nə cür iş? – deyə Yucin soruşdu.

– Hərgah, ittifaqa daxil olsanız, heç olmazsa, mürəttibliyə düzələrsiniz. Sizdən yaxşı repartyor çıxacağını deyə bilmərəm – bu sizin sahəniz deyil, amma sizə şəkil çəkməyi öyrənmək lazımdır. Qəzetlərdə rəssamların əməyinə yaxşı qiymət verirlər.

Yucin öz rəssamlıq istedadı haqqında kədərlə düşündü. Bu istedada bir şey dəyməzdi. O az öyrənmişdi. Buna baxmayaraq o, Çikaqo haqqında düşünməyə başladı. Geniş dünya onu cəlb edirdi. Bircə buradan yaxasını qurtarsaydı, əməlli-başlı əmək haqqı alsaydı, həftədə yeddi-səkkiz dolların ümidinə qalmasaydı! Bunlar onun fikrini daim məşğul edirdi.

Bir dəfə bazar günü o, Mirtl və Stella ilə birlikdə Silviyanın görüşünə getdi; Stella anasının narahat olacağını söyləyərək, tezliklə qayıtmağa hazırlaşdı. Mirtl onunla bir yerdə getmək istəyirdi, lakin bacısı ondan çayı gözləməyi xahiş etdi.

Silviya:

– Qoy Yucin Stellanı ötürsün, – dedi.

Yucin sevincindən yerə-göyə sığmırdı. İslahediləməz dərəcədə inadcıl olan Yucin hələ də Stellanın məhəbbətini qaytaracağına ümid edirdi. Onlar bahar qoxusu gələn küçəyə çıxdıqları zaman o qət etdi ki, qızı özünə cəlb etmək məqsədilə ona bir şey demək üçün bu yaxşı təsadüfdür.

Onlar Stellanın yaşadığı şəhər kənarına çıxdılar və qız öz dalanlarına dönmək istəyəndə, Yucin onu saxladı.

–Bir qədər mənimlə qal. Məgər evə getmək sənə bu qədər vacibdir? – deyə o xahiş etdi.

– Yox, mən bir qədər gəzə bilərəm – deyə Stella cavab verdi.

Onlar söhbət edə-edə şəhərin kənarına çıxdılar, son ev arxada qaldı. Söhbəti davam etdirmək getdikcə çətinləşirdi. O, qızın başını qarışdırmaq üçün bütün qüvvəsini toplayıb, müvazinət qanunlarına əsaslanan bir fokus göstərmək niyyəti ilə yerdən üç çubuq qaldırdı. İki çubuqdan düzbucaq düzəltmək və üçüncü çubuqla onu havada saxlamaq lazım idi. Stella onları əlinə almağı belə istəmirdi. Bu onu maraqlandırmırdı. Lakin Yucin təkid edirdi və Stella razı olduğu zaman Yucin kömək etmək üçün onun sağ əlindən tutdu.

Stella əlini dartaraq:

– Lazım deyil, – dedi. – Mən özüm edərəm.

Lakin Stella çubuqlarla müvəffəqiyyətsiz olaraq əlləşdi və onları tullamaq istərkən, Yucin onun hər iki əlini öz əlinə aldı. Bu elə gözlənilməz oldu ki, Stella əllərini çəkib çıxara bilmədi və bilaixtiyar Yucinin gözlərinin içinə baxdı.

– Əl çək, Yucin, xahiş edirəm, əllərimi burax.

Yucin düz ona baxaraq, başını buladı.

– Rica edirəm, burax, – deyə Stella təkrar etdi. – Eləmə. Mən istəmirəm.

– Nə üçün?

– Elə belə!

– Axı nə üçün?

– Elə belə, istəmirəm.

– Sən həqiqətənmi məni daha sevmirsən? – deyə Yucin soruşdu.

– Yox, sevmirəm… Hər halda elə yox…

– Bəs sevirdin?

– Çox güman ki, sevirdim.

– İndi isə artıq sevmirsən?

– Bəli, əgər bilmək istəyirsənsə, artıq sevmirəm.

O, Stellanın əllərini buraxdı və məyus nəzərlərlə onu süzdü. Lakin bu da təsir göstərmədi. Onlar yavaş-yavaş geriyə, şəhərə doğru qayıtdılar. O, Stellagilin həyət qapısının girəcəyində dedi:

– Belə görünür mənim daha sənin yanına gəlməyimə dəyməz?

Stella:

– Bəli, dəyməz, – dedi.

Stella bir dəfə də olsun arxasınca baxmadan evə daxil oldu. Yucin isə bacısının yanına qayıtmaq əvəzinə evlərinə yollandı. Bu iş ona çox ağır gəlirdi, bir qədər qonaq otağında oturduqdan sonra o öz otağına getdi. Hava qaralmışdı, o isə hələ də oturub pəncərədən ağaclara baxır və öz itkisi üçün qüssələnirdi. İndi ki o, Stellanın məhəbbətini qazana bilmədi, görünür, onun üçün kifayət qədər yaxşı deyildi. Bəs səbəb nədir? Kifayət qədər gözəl (Yucin həqiqətən də özünü gözəl hesab etmirdi) və ya kifayət qədər qüvvətli və cəsarətli olmadığımı?

O, ayın parlaq bir qalxan kimi ağacların üzərindən sallandığını gördü. İki lay yüngül bulud müxtəlif yüksəklikdə bir-birinə doğru üzürdü. Yucin öz fikirlərindən ayrılaraq, bu buludların haradan gəldiyini düşünməyə başladı. Günəşli günlərdə buludlar intəhasız karvanlarla səmada üzdükləri zaman, onlar adamın gözünün qarşısında əriyir, sonra isə bir möcüzə kimi yenə haradan isə gəlirdilər. Yucin ilk dəfə buna diqqət yetirərkən çox heyrətləndi, o zaman o hələ buludların nə olduğunu bilmirdi. Sonra o bu barədə fiziki coğrafiyadan dərs kitabında oxudu. Bu gün bu buludlar da, onların üzərində süzdükləri hüdudsuz çöllər də, otlar da, ağaclar da, millərlə uzanan intəhasız meşələr də onun xəyalına gəldi. Dünya nə qədər gözəldir! Axı şairlər – Lonqfello, Brayant və Tennison – məhz belə şeylər haqqında yazmışdır. Yucin sevdiyi poemaları – “Tanatopsis”i və “Elegiya”nı xatırladı. Həyat necə də qəribədir!

O, ürək ağrısı ilə Stella haqqındakı fikrə qayıtdı. Stella, bu gözəl qız, tamamilə onun həyatından getmişdi. Artıq onlar heç vaxt danışmayacaqlar. O heç vaxt Stellanın əllərindən tutmayacaq, onu öpməyəcəkdir. Ah, o buz meydanındakı axşam! Bu nə qədər gözəl idi! O soyundu və yatağa uzandı. Yucin tək qalmaq, öz kədər və qüssəsinə qapılmaq istəyirdi. O, yatağına uzanıb, ola biləcək şeylər – öpüşlər, nəvazişlər, min cür sevinclər haqqında xəyala daldı.

Bir bazar günü Yucin tor yelləncəkdə uzanıb, Aleksandriyanın necə sıxıcı şəhər olduğu barədə düşünürdü. O, Çikaqo şənbə qəzetini açdı (bu, əslində bazar günü qəzeti idi, çünki bazar günləri qəzet çıxmırdı) və darıxdığından onu nəzərdən keçirməyə başladı. Qəzet həmişə olduğu kimi onun üçün rəfedilməz maraqla dolu idi, böyük şəhərin sehrləri bir maqnit kimi onu özünə çəkirdi. Budur, kiminsə tikməyə hazırlaşdığı böyük otel, budur, Çikaqoya qastrola gəlmiş məşhur pianoçunun şəkli, sonra yeni komediya haqqında rəy, Çikaqo çayları arasında yerləşən Qaz adasında şairanə bir guşənin təsviri – burada köhnə gəmilər yaşayış evlərini əvəz edir və onların arasında qazlar yırğalana-yırğalana dolaşırlar. Cənubi Xolsted-stritdə kömür anbarına düşmüş adam haqqındakı xəbər Yucinin diqqətini cəlb etdi. Bu, altı min iki yüz neçənci nömrəli evdə olmuşdu, – o belə uzun küçələrin olduğunu təsəvvür etmirdi. Bu, yəqin ki, nəhəng bir şəhər olmalıdır. Daş döşənmiş küçələrdə qaçışan konka vaqonları, dəstə-dəstə camaat, qatarlar haqqında fikirlər cazibəli çağırış kimi onu hədsiz dərəcədə həyəcanlandırırdı.

O sanki bir maqnitin cazibəsi altına düşmüşdü. Bu əcaiblik, bu gözəllik, bütün bu həyat dəfedilməz bir qüvvə ilə onu özünə doğru çəkirdi.

O, fikrində “Çikaqoya gedəcəyəm!” – deyə qət etdi və ayağa qalxdı. Budur – doğma, rahat, sakit evləri onun gözü qarşısında durur. Bu evdə anası, atası, Mirtl yaşayırlar. Lakin o gedəcəkdir. Əgər o istəsə, geri qayıtmasına heç nə mane olmaz.

O öz-özünə: “Əlbəttə, mən qayıda bilərəm”, dedi.

O, yenilməz bir qüvvə ilə hərəkət etdirilirmiş kimi evə daxil oldu, öz otağına qalxdı və kiçik çamadanını tapdı. O ilk növbədə ona lazım ola biləcək şeyləri ora yığdı. Cibində doqquz dollar pulu var idi – bir müddət idi ki, o pul yığırdı. Aşağı düşdü və qonaq otağının qapısında dayandı.

Onun daxili mübarizə keçirdiyini bildirən ciddi üzünə baxaraq, anası:

– Nə olmuşdur? – deyə soruşdu:

O:

– Mən Çikaqoya gedirəm, – dedi.

Anası nə düşünəciyini bilmədən, təəccüblə:

– Nə vaxt? – deyə soruşdu.

Yucin cavab verdi:

– Bu gün.

Ana səsləndi:

– Ola bilməz! Sən zarafat edirsən?!

Ana etimadsızlıqla gülümsədi. Əlbəttə bu, uşaqcasına hərəkətdən başqa bir şey deyildir.

Yucin:

– Mən elə bu gün gedirəm, – dedi, – özü də saat dörd qatarına çatmaq istəyirəm.

İndi ananın üzündə təşviş görünürdü.

– Bu ola bilməz, – deyə o təkrar etdi.

Yucin:

– Axı mən hər vaxt qayıda bilərəm, – dedi. – Özümə başqa bir məşğələ axtarmaq vaxtı çatmışdır.

Ata daxil oldu. Onun anbarda balaca bir emalatxanası var idi. O burada bəzən maşınları təmizləyir və furqonları təmir edirdi. İndi də oradan gəlirdi.

– Nə olmuşdur? – deyə soruşdu.

– Yucin gedir.

– Bu xeyir iş nə vaxtdır? – deyə ata istehza ilə soruşdu.

– Bu gün. O deyir ki, bu saat gedir.

Təəccüblənmiş Vitla:

– Ümid edirəm ki, bu ciddi deyildir? – dedi. O öz qulaqlarına inanmırdı. – Nə olub, birdən belə, havalanmısan? Belə bir addımı yaxşıca düşünmək lazımdır! Sən orada hansı vəsaitlə yaşayacaqsan?

Yucin:

– Birtəhər dolanaram, – dedi. – Mən gedirəm. Aleksandriyada qaldığım bəsdir. Mən buradan qurtulmaq istəyirəm.

Təşəbbüsə inanan ata:

– Sən deyən olsun, – dedi. Görünür o, bu vaxta qədər oğlunu tanımamışdı.

– Çamadanını yığmısanmı?

– Yox, qoy anam şeylərimi mənə göndərsin.

– Bu gün getmə, – deyə miss Vitla xahiş etməyə başladı. – Heç olmasa, nəğd bir şey olana qədər gözlə.

– Mən bu gün gedirəm, ana. – O bir əli ilə anasını qucaqladı. – Ana can!..

O indi artıq anasından hündür idi və hələ də boy atmaqda davam edirdi.

Ana yavaşdan:

– Yaxşı, Yucin, – dedi. – Lakin sən nahaq yerə gedirsən.

Oğlu onu tərk edirdi – ananın ürəyindən qara qanlar axırdı.

– Mən həmişə qayıda bilərəm. Axı, oradan bura cəmi yüz millik yoldur.

Özünü sakit tutmağa cəhd edən ana, nəhayət:

– Nə deyim, get, – dedi, – mən sənin çamadanını yığaram.

– Mən artıq hamısını yığmışam.

Ana yoxlamağa getdi.

Yucinin hələ tərəddüd edəcəyini düşünən Vitla:

– Qoy sən deyən olsun, – dedi, – yola düşməyə az qalıb. Çox təəssüf. Yəqin ki, bu sənin xeyrinə olacaqdır. Hər ehtimala qarşı sən bilirsən ki, sənin buraya qayıtmağına həmişə şad olarıq.

Yucin:

– Bilirəm, – dedi.

Onlar hamısı – Yucin, ata, Mirtl – bir yerdə avtovağzala yollandılar. Ana onlarla getmədi. O ağlamaq üçün evdə qaldı.

Vağzala gedərkən onlar Silviyaya dəydilər.

– Nə edirsən,Yucin? – deyə o səslədi. – Bu nə əcaib fantaziyadır! Getmə!

Vitla:

– O artıq qərar vermişdir, – dedi.

Nəhayət, Yucin azadlığa çıxdı. Məhəbbət, ailə, bütün qohum və tanışlar, valideynləri onu möhkəm sürətdə öz ağuşunda saxlayırdı və onun indi atdığı hər addım sanki bu halqaları qırırdı. Ata oğlunun əlini mehribanlıqla və möhkəm sıxaraq:

– Qoçaq ol! – dedi və titrəyərək udqundu.

Mirtl qardaşını öpdü.

– Sən nə qəribəsən, Yucin! Mənə məktub yaz.

– Yaxşı…

O vaqona qalxdı. Zəng çalındı və qatar yola düşdü. Yucin tanış yerlərə baxdı, ağrı, əsl bir ağrı onun ürəyini sıxdı. Stella, atası, anası, Mirtl, onların sevimli evləri… bütün bunlar onun həyatından çıxıb gedirdi.

O udqunaraq az qala inildədi.

– Hmm! Lənət şeytana!

O skamyanın arxasına söykəndi və heç bir şey haqqında düşünməməyə çalışdı. O özünə yol açmalıdır. Dünya bunun üçün yaranmışdır. Onun özü də bunun üçün yaranmışdır. O istədiyini əldə edəcəkdir.

DÖRDÜNCÜ FƏSİL

Çikaqo – onu kim təsvir edə bilər? Göl sahilinin çürümüş bataqlığında sehrli əsanın hərəkəti ilə boy atmış kimi görünən bu nəhəng qarışqa yuvasını təsvir etməyə kimin qüvvəsi çatar! Bir çox millər boyu miskin balaca evlər, ağac döşəməsi, qaz fanarları, su kəmərləri, çox keçmədən əhalinin çaxnaşacağı taxta səkiləri olan küçələr uzanır. Daşyonanların əllərindəki yüz minlərlə çəkicin danqıltısı, iskənə zərbələrinin ahəngdar səsi! Uzaqlarda birləşən teleqraf ağaclarının uzanan cərgələri; növbətçi kimi duran minlərlə pərakəndə evlər, zavodlar, göyə ucalan fabrik bacaları, onların arasında çılpaq səhrəda sancılanmış tənha, görkəmsiz, zəlil kilsə! Günəş altında otlarının rəngi solmuş bakir düzlər. On, on beş, iyirmi, otuz cərgəli polad relslərin keçdiyi geniş dəmir yol sahəsi, muncuq kimi bu yollarda düzülən minlərlə çirkli vaqonlar. Guruldayan paravozlar, qaçan qatarlar, keçidlərdə duran adamlar – piyadalar, arabaçılar, sürücülər, pivə arabaları, kömür, kərpic, daş, qum daşıyan platformalar – yeni, təbii, qarşısıalınmaz həyatın mənzərəsi!

Çikaqoya yaxınlaşdıqca Yucin böyük şəhərin məna və əhəmiyyətini daha artıq anlamağa başlayırdı. Bu parlaq, mənalı, gözəl həyatla müqayisədə zəif qəzet səsləri indi ona nə qədər anlaşılmaz görünürdü. Onun qarşısında yeni aləmin – əzəmətli, cazibədar, tamamilə başqa bir aləmin mahiyyəti açılırdı. Qatar şəhərə yaxınlaşarkən, gözəl şəhərətrafı stansiya gəncin nəzərini cəlb etdi. O hələ belə stansiya görməmişdi. O heç bir zaman bu qədər əcnəbi fəhlələr yığını da görməmişdi – bir yığın litvalılar, polyaklar, çexlər şəhərkənarı qatarı gözləyirdilər. O, ömründə əsl böyük zavod da görməmişdi, burada isə onlar Yucinin qarşısında bir-birinin ardınca yüksəlirdi – poladəridən, çini qab qayıran, sabun hazırlayan, çuğunəridən zavodlar qaralan səmanın qəmgin və əlçatmaz fonunda yüksəlirdi. Bazar günü olduğuna baxmayaraq, bu küçələrin havasında nə isə gənclik, canlanma və qaynar bir qüvvə hiss olunurdu. Yucinin nəzərini sərnişin gözləyən konkalar cəlb etdi. Bir yerdə çaydan kəndirlə bərə aparılırdı; bu, çirkli iyrənc çay idi, lakin onun səthində çoxlu gəmilər toplanmışdı, hər iki sahildə isə nəhəng anbarlar, taxıl dəyirmanları, kömür anbarları – böyük şəhərin zəruri ehtiyaclarına xidmət edən binalar uzanırdı. Yucinin təxəyyülü canlandı. Bu lövhəni qara tonda vermək necə yaxşı olardı, ancaq körpülərdə və gəmilərdə olan işığı qırmızı yaxud yaşıl rəngdə vermək lazımdır. Bəzi rəssamlar belə şeyləri jurnallar üçün çəkirlər, lakin bu onlarda kifayət qədər şairanə çıxmır.

Yucini gətirən qatar, başqa uzun qatarların arasından keçərək, nəhəng qabarıq damın altına gəldi, burada şüşə və poladdan olan iyirmiyə qədər qövs fənərləri işıldayırdı. İnsan izdihamı irəliyə-geriyə gedir, paravozlar fısıldayır, zəng səsləri ətrafa yayılırdı.

Yucinin bu şəhərdə nə qohumları, nə tanışları, müraciət edəsi heç kəsi yox idi, lakin o, tənhalıq hiss etmirdi. Yeni, görünməmiş həyat mənzərəsi onu valeh etmişdi. O vaqondan çıxdı, haraya getmək haqqında fikirləşərək, ağır addımlarla çıxışa doğru yönəldi. Küncdə yandırılmış fənər işığında, onun gözünə “Medison-strit” sözləri yazılmış lövhəcik sataşdı. O bu küçəyə nəzər saldı. Küçə boyunca hər iki tərəfdə cərgə ilə çoxlu mağazalar yerləşmişdi, konkalar cingildəyir, piyadalar tələsik ötüb keçirdilər. Onun başında “Nə gözəl mənzərədir” fikri doğdu və o, qərb tərəfə döndü. Xəyala qapılaraq, üç milə qədər yol getdi, tamamilə qaranlıqlaşdıqdan sonra yadına düşdü ki, gecələmək üçün yer tapmaq qayğısına qalmamışdır. Karvansara qabağında, hörülmüş oturacaqlı stulda əyləşən xoşsifət, kök bir kişi təkcə görünüşü ilə sanki bütün lazım olan məlumatı verəcəyini vəd edirdi.

– Bilmirsiniz, burada, yaxında otaq kirayə verən tapılarmı? – deyə Yucin soruşdu.

Axşam havasından həzz alan adam diqqətlə onu nəzərdən keçirdi. O bu karvansaranın sahibi idi.

– Bax, orada, yeddi yüz otuz iki nömrəli evdə, aşağı mərtəbədə yaşlı bir qadın yaşayır. Deyəsən, onun otağı vardır. Bəlkə o sizi qəbul etdi.

Gənc oğlan onda açıqcasına etimad oyadırdı.

Yucin küçənin o tərəfinə keçdi və birinci mərtəbənin qapısındakı zəngi basdı. Qapını uca boylu, gülər üzlü bir qadın açdı. Ağ saçları onun simasına nuranilik verirdi.

– Sizə nə lazımdır? – deyə o soruşdu.

– Orada, karvansaranın yanında bir centlmen mənə dedi ki, kirayə üçün sizdə otaq tapılar.

Qadın mehribanlıqla gülümsədi. Gəncin özünü itirməsi, onun həyəcandan parlayan gözləri, həmçinin paltarı və hərəkətləri əyalətdən olduğuna işarə edirdi.

Qadın:

– Hə, içəri gəlin, – dedi. – Məndə otaq vardır. Ona baxa bilərsiniz.

Bu tamamilə ayrıca olan, pəncərələri küçəyə baxan balaca bir yataq otağı idi. Yaxşı, sadə və rahat idi.

Yucin:

– Bu otaq mənim xoşuma gəlir, – dedi.

Qadın yenidən gülümsədi.

– Həftədə iki dollar verəcəksiniz, – dedi. Yucin çamadanını döşəməyə qoyaraq:

– Olsun, – dedi. – Mən bu otağı tuturam.

– Siz şam etmisinizmi? – deyə qadın soruşdu.

– Xeyr, ancaq mən bir az sonra gəzməyə, şəhərə baxmağa çıxacağam, yeməyə bir şey taparam.

– Getməsəydiniz, mən sizə yemək verərdim, – deyə qadın təklif etdi.

Yucin ona təşəkkür etdi və qadın yenə gülümsədi. Gör Çikaqo əyalətlə necə rəftar edir – onun küçələrini əlindən alır.

Yucin pəncərəni açdı, dizi üstə durdu və pəncərə önünə söykəndi. Ona hər şeyin qeyri-adi göründüyü küçəyə baxdı. Vitrinlər işığa qərq olmuşdu. Adamlar tələsirdilər – onların addımları necə də gurultu ilə səslənir! Şərqə, qərbə – hara baxsan, hər yerdə eyni şey, hər yerdə böyük, əzəmətli, heyrətamiz şəhər! Bura nə yaxşıdır! İndi Yucin bunu bilir. Bütün bunların xatiri üçün bura gəlməyə dəyərdi. Necə olmuş ki, o, Aleksandriyada bu qədər qala bilmişdi! O burada işə düzələr, mütləq düzələr. O tamamilə əmin idi. O bunu bilirdi.