Üzdəniraq ada

– Hə qardaş, bu günlük bunları belə yola verdik, sonrasına da Allah kömək olsun, baş-beynimizə yazığı gəlsin…

***

Cəbrayılın otağının qapısı karvansara qapısına dönmüşdü. Tez-tez məhkumlar, bəzən də işçilər otağa get-gəl edir, Cəbrayıla səhərdən qabağına qoyduğu yazını tamamlamağa imkan vermirdilər. Bir çox məhkumlar qapıdan içəri boylanıb Şəfini görcək söz demə-dən kənarlaşırdılar. Cəbrayıl da Şəfidən çəkindiklərinə görə bəziləri-nin ardınca dəhlizə çıxır, bəzilərinə içə heç əhəmiyyət belə vermirdi. Bütün bunları seyr edən Şəfi narahatlıqla Cəbrayıla dedi:

– Müvəqqəti də olsa, görürəm sənin işinə mane oluram. Lazım gələndə mənə işarə et, çölə çıxım.

– Heç bir maneçiliyin yoxdu. Əksinə tək olanda baş-beynimi lap çox aparırlar. O ki, qaldı mənə lazım olanları, onları əldən burax-mıram, qardaşın elə oğlan deyil. Gəlib baxıb gedənlərin bəziləri isə bizə nəzarət edənlərdir.

– Başa düşmədim, – Şəfi təəccübləndi, – məhkum bizə nəzarət edə bilər?

– Bəli. Onlar təkcə öz məhkum yoldaşlarından deyil, bizim bütün işlərimizdən, otaqda yatmağımızdan, ən adi görünən xırda məsələlərədək rəisə və əməliyyat şöbəsinə çatdırırlar. Bir şeyi daim yadından çıxartma ki, az qala bütün iş günü “efirdəsən”, sənə hər tərəf-dən göz qoyurlar və Əliməmməd kabinetində oturub “ekranda” sənə baxır. O “stukaç”ların demək olar ki, çoxusunu tanıyıram. İşləyə-işləyə sən də tanıyacaqsan.

– Mən belə baxıram, burada işləmək təhlükəsizlik xidmətində işləməkdən çətindir.

– Bəs nə bilmişdin?

Cəbrayıl qəhqəhə ilə güldü:

– Gör sənə necə böyük etimad göstərib belə şərəfli yerə işləməyə göndəriblər, – sağ əlini Şəfinin kürəyinə vurdu. – Yeri gəlmişkən, xərci bir otaqlı mənzilin qiymətinə yaxın olan işinin qədrini bil…

Şəfi onun nəyə eyham vurduğunu başa düşdü:

–Bilmirəm inanacaqsan, yoxsa inanmayacaqsan, mənim bu işə düzəlməyib üçün xərcim olmayıb.

– Onda belə çıxır ki, güclü “dayın” var. Düzdümü? – Şəfi susdu. – Burada hamının “dayısı” var. Fərqi yalnız böyük və ya balaca olmalarındadır…

***

Cəbrayıl əlinin yazısını saxlayıb təşvişlə Şəfidən soruşdu:

– Saat neçədir?

– Bir tamam.

– Dur, dur, tez elə, tez elə, gecikdik, – hövlank yerindən durub, furajkasını aradı.

– Hara?

– Obedə, nahara gecikdik, yeməkxanaya getmək lazımdı. Get-məyəndə, ya da gecikəndə rəisə çatdırırlar. O da iclasda adamın başını xarab edir.

Onlar tələm-tələsik əvvəl otaqdan, sonra binadan həyətin o biri başındakı yeməkxanaya tərəf addımladılar.

Yeməkxananın qapısı təzəcə açılmışdı. İçəri doluşmuş məh-kumlar geniş bir pəncərənin qarşısında sıra ilə növbəyə düzülmüşdü-lər. Rəisin növbətçi köməkçisi və bir neçə əməliyyatçı xörək və çörək paylayanlara nəzarət edir, göstərişlər verirdilər. Qapının yaxın-lığında dəstə rəisləri yığışıb nəyi isə müzakirə edir, o baş bu başa var-gəl edirdilər. Dəstə rəislərindən ikisi yox idi, haradasa ləngiyir-dilər. Həmişə onlara söz atıb məzələnən rejim Nurəddin adətinə xilaf çıxmadı:

– Bir vəzifədən ki, səkkiz dənə ola, o vəzifənin adını çəkməyə dəyməz, işləmək bir yana qalsın…

Dəstə rəislərindən yaşlısı onu cavabsız buraxmadı:

– Ə, sən, get kəkil ölçməyinlə məşğul ol.

Zalda üç cərgə dar uzun stullar və stol boyunca sağ və solda oturacaqlar düzülmüşdü. Bir stolun ətrafına on nəfər yerləşirdi.

Balandanın ağır iyi yeməkxanaya dolmuşdu. Alüminiumdan düzəlmiş ağ boşqab-miskiləri, tomatlı suda üzən bir neçə kartof və kələm parçasından ibarət xörəklə doldurub, oturacaqlarda əyləşən məhkumlar tələsmədən nahar edirdilər. Düzünə qalsaydı belə xörəklə doymaq mümkün deyildi. Odur ki, onlardan beş-on nəfəri çəkinmə-dən ikinci və hətta üçüncü dəfə növbəyə durub balanda alırdılar.

Az keçməmiş rəisin müavinləri də yeməkxanaya gəldilər. Onların gəldiyini görən çöldə dayanan zabitlər də içəri daxil olub zal boyunca nizamla düzüldülər.

Balandanın iyindən içəridə çox dayana bilməyən müavinlər yeməkxananın hər tərəfinə göz gəzdirib çölə çıxdılar.

Cəbrayıl qapının qarşısında əlində balanda ilə dolu miski tutan məhkumun qarşısını kəsmişdi:

– Qaytar, qaytar geriyə. Baraka yemək aparmaq olmaz, rəis tapşırıb.

– Cəbrayıl müəllim, kəndçimçin aparıram, xəstədir, gələ bilmir.

– Xəstədir, getsin sançasta. Ya da get növbətçidən icazə al, sonra apar. Sən bilirsən ki, yeməkxanadan yemək daşımağa ancaq üzdəniraqlara icazə verilib. Sən, üzdəniraq deyilsən?

– Cəbrayıl müəllim, bu nə sözdür, – məhkum incidi, – nə olar qoymayın, Allah canınıza dəyməsin, – miskini stollardan birinin üstü-nə qoyub, burnunda mızıldanıb çölə çıxdı.

Cəbrayıl zala daxil olandan hər şeyə nəzər yetirən Şəfiyə məsləhət verdi:

– Bax, belələrini görəndə, sən də qarşısını al. Səni daha da tez tanıyarlar.

– Bəlkə, doğrudan xəstə olanı var?

– Xəstələri biz tanıyırıq, kim xəstədir. Bu xörək daşıyanların çoxu şusturyaklık edir. Başdanxarabın birisi oturur barakda, belələri-ni göndərir ki, get mənimçün balanda gətir.

– Yeməyə hamı gəlmir?

– Xeyir. Əvvəllər on faizi gələrdi, indi çöldə yaşayış çətin-ləşdiyi üçün yarıya qədəri gəlir.

Bayaqdan bütün zal boyu var-gəl edən dəstə rəisi mayor Nuru müəllim onların bərabərinə çatanda Şəfiyə dedi:

– Məsəl var, atı atın yanına bağlarsan həmrəng olmasa da, həmxasiyyət olar. İndi nəbadə bunun xasiyyətlərini öyrənəsən, – Cəb-rayılı göstərirdi, – işini öyrən, amma xasiyyətini yox.

– Xasiyyətim nə qədər təhlükəli olsa da, ayağı sürüşkənlikdə sizə çatmaram.

– Gördün? – Nuru Şəfiyə sual etdi, – bu hələ mədəni forması-dır.

– “Körpə” hardadır, gözə görünmür, – Cəbrayıl maraqlandı.

– Sən bilərsən. Gül kimi uşağı korladın, vələdüzna etdin. İndi nə bilim, kim qucağına alıb?

– Indi şəbədə edirsən, vaxt gələcək rəis olacaq, yalmanacaq-san. Niyə də olmasın? Yuxarıda adamı da var, yetərincə pulu da var, nə olsun ki, özəl universitet bitirib…

– “Körpə” kimdi? – Şəfi soruşdu.

– “Körpə” səhər iclasda gördüyün uzun, arıq leytenant var idi ha, – Cəbrayıl eyni zamanda onun yerişini yamsıladı, – Rahib, hə onun aya-masıdı. Bir ildir işləyir. Təzə gələndə ona da mən hamilik etdim, fırıl-dağın biridir, “körpə” olmasına baxmayaraq. Hə, qardaş burda hamının ayaması var. Darıxma, bir-iki günə sənə də ayama tapacaqlar, – ətrafdakı rəislərə işarə edib sadaladı, – alkaş, qaqaş, bozdar, masya, zır-zır. Nuru da ki, xəbərin olsun, obşakdır. Bizim obşakımız. Amma, ağlına başqa qafiyəli söz gəlməsin ha…

Nuru tez cibindən iri bir təsbeh çıxarıb onun kürəyinə zərblə çırpdı:

– Ay səni, “çort”…

***

Saat ikidə məhkumların naharı bitdi. Axıra qalmış son beş-on nəfər də nəzarətçilərin hay-küyü ilə çölə çıxarıldı və yeməkxananın qapısı bağlandı. Zabitlər hərə öz otağına çəkildi. Şəfi də Cəbrayılla otağa qayıtdı. Yerində rahatlanıb oturandan sonra əlini mədəsinin üs-tünə aparıb Cəbrayıldan soruşdu:

– İşçilər burada naharı necə edirlər?

– Baxır da, kimə necə sərf edir, – Cəbrayıl hazırlıq görərək, qarşısına düzülmüş kitab-dəftəri bir qırağa yığaraq stolun üstünü sah-manladı, – çöldə, qapıdan əlli metr aralıda yeməkxana var, imkanlı oğlanlar naharı orada yeyirlər.

– Xərci nə qədərdir?

– Ay ərzində eləyir təqribən maaşın otuz faizi.

– Çox deyil?!

– Az da deyil. Bu belə. Adam var yeməyini əlində evdən gəti-rir. Ya imkanı azdı, ya mədəsi xəstədir. Bəzisi də dustaqdan nəsə alıb yeməyi ayıb sayır. Ancaq, məncə bu ağılsızlıqdır. Uçastkovu öz sahə-sindən dolanır, yol polisi sürücüdən alır. Mən də dustaqla işləyirəm, dustaqdan da dolanmalıyam. Dustaq da bizim kimi insandır, nə olsun məhkum olunub. Əhmədə tapşırmışam, hər gün görüşə gələn ərzaqdan mənə nahar hazırlasın. Niyə də yeməyim? Düz demirəm? Görən Əhməd bu gün nə hazırlayıb?

Cəbrayıl qapıya tərəf getmək istəyirdi ki, Əhmədin köməkçisi əlində ağzıbağlı tava otağa daxil oldu

– Bəh, bəh, bəh… Nədi ə, bişirdiyiniz?

– Rəis, kartof qızartmasıdır, – məhkum cavab verdi.

– Əla, əla, belə yeməyi heç şah da yemir. Şəfi, yaxın otur, başla, yoxsa mədəmizdə şirə qalmayacaq.

***

Cəbrayıl naharını qurtardıqdan sonra, əvvəl çarpayıya uzanıb dincəlmək istədi, lakin qolundakı saatına baxıb qərarını dəyişdi:

– Gün yarını keçdi, bir iş görmədim, gedim fırlanım görək nə var, nə yox.

O, otaqdan çıxdı, üç dəqiqə keçmədi, bir məhkumu qabağına qatıb geri qayıtdı:

– Əlivi çıxar cibindən, özün də düz dayan, – yerində əyləşdi, qələmini götürüb stolun üstündəki kağıza qeyd etməyə başladı.

– Adın, soyadın, maddən? Yaxşı, adam üçün neçə dəfə keçər-lər? Deyilib ki, barakda siqaret çəkmək olmaz. Şəxsən rəis göstəriş verib.

– Cəbrayıl müəllim, vallah, barakda çəkmirdim, elə yandırıb çölə çıxmaq istəyirdim ki, gəlib tutdunuz, – məhkum yalvarışlı səslə Cəbrayılın sözünü kəsdi, – keçin taxsırımdan.

– Xeyr, keçməz. Çox keçmişəm, axırıncı iki xəbərdarlığımı tarixi ilə bax bura da qeyd etmişəm, – qarşısındakı dəftərlərdən birini vərəqləyib göstərdi, – məhkumla tərbiyəvi mövzuda söhbət apardım, görürsən, xeyri nə oldu? Sən necə vardın elə qalmaqda davam edirsən. Odur ki, səndən bu dəfə rəisin adına raport yazıb cəzalandırılmağını xahiş edəcəyəm. Axırıncı dəfə şizoda nə vaxt olmusan?

– Bir il qabaq.

– Deynə darıxmışam da, elə sənə lazımmış havavı dəyişəsən.

– Cəbrayıl müəllim, mən şizodan qorxan oğul deyiləm. Şizonu biz dustaqlar üçün tikiblər də… Amma, baxır nədən ötrü, bir siqaretə görə orda yatmağa dəymir. Düz deyirsiz, mənə çox hörmət etmisiniz, qabağınızda xəcalətliyəm. Vallah, srağagünkü görüşə yez-nəm gəlmişdi, əliboş, heçnəsiz… Üzüqara qaldım hamının qabağında, elə sizin də. İçəri manat keçirənə, yalan danışana Allah lənət eylə-sin…

– Dayan, saxla, üyüdüb tökürsən. Sən nə danışırsan? Səndən pul istəyən oldu? Səndən qoyulan qayda-qanuna əməl etmək tələb olunur, başqa şey yox.

– Cəbrayıl müəllim, bu dəfə də keçin günahımdan. Mən rəisin qabağına getməyim. Yaxınlarda məmə gələcək, anamı deyirəm, adınıza layiq xəcalətinizdən çıxaram.

– İş ki, qaldı məmə gələnə, ölən günü sal yada. Ə, yeri ə, mənə nağıl danışma. Get, əynini qaydaya sal, hazırlaş, indi yorğunam, idarəyə getməyə həvəsim yoxdur, axşam yoxlamasında səni aparacağam yuxarı.