Miss Barklinin boyu xeyli hündür idi. O ağ paltar geyinmişdi, mən bu paltarı şəfqət bacısının forması kimi başa düşmüşdüm, o, sarışın idi, dərisi qızılı rəngə çalırdı, qonur gözləri var idi. O, mənə çox gözəl göründü. Əlində liana çubuğundan nazik əl ağacı var idi, oyuncaq qamçıya oxşayırdı.

– Bu bir zabitindir, onu keçən il öldürdülər.

– Bağışlayın…

– O çox yaxşı oğlan idi. Mən ona ərə getməli idim, onu Sommada öldürdülər.

– Ora əsl sallaqxana idi.

– Siz orada idiniz?

– Xeyr.

– Mənə danışıblar. – qız dedi. – Burada müharibə heç də o cür deyil. Bu balaca əl ağacını da mənə göndərdilər. Onun anası göndərdi. Bunu onun başqa şeyləri ilə birlikdə qaytarmışdılar.

– Siz çoxmu nişanlı qaldız?

– Səkkiz il. Biz bir yerdə böyümüşük.

– Bəs nə üçün qabaqca ona ərə getmədiz?

– Özüm də bilmirəm, – qız dedi, – Çox ağılsızlıq elədim. Mən bunu heç olmasa onun xatirinə edə bilərdim. Fəqət elə bilirdim ki, bu cür onun üçün daha pis olar.

– Başa düşürəm.

– Siz heç sevmisiz?

– Yox, – dedim.

– Biz skamyada əyləşdik və mən ona baxdım.

– Sizin gözəl saçlarınız var, – dedim.

– Xoşunuza gəlirmi?

– Çox.

– O öləndə mən bunları kəsmək istədim.

– Nə danışırsınız.

– İstəyirdim ki, ondan ötrü heç olmazsa bir şey edim. Mən belə şeylərə əhəmiyyət vermirdim; o nə istəsəydi edə bilərdi. O nə istəsəydi ona nail ola bilərdi, amma əgər başa düşsəydim. Mən ona ərə gedərdim, ya da elə-belə. İndi mən bunların hamısını başa düşürəm. Lakin o vaxt o, müharibəyə getməyə hazırlaşırdı, mən isə heç bir şey başa düşmürdüm.

Mən susurdum.

– Mən o vaxt, ümumiyyətlə, heç bir şey başa düşmürdüm. Mən elə bilirdim ki, bu cür onun üçün daha pis olar. Mən elə bilirdim ki, bəlkə o, buna tab gətirmədi. Sonra isə onu öldürdü-lər, indi hər şey bitdi.

– Kim bilir.

– Bəli, bəli, – o dedi. – İndi hər şey bitib.

Biz o biri şəfqət bacısı ilə söhbət edən Rinaldiyə nəzər saldıq.

– Onun adı nədir?

– Ferqyuson. Sizin dostunuz, gərək ki, həkimdir?

– Bəli. O, çox yaxşı həkimdir.

– Çox yaxşı. Cəbhə yaxınlığında yaxşı həkimə az rast gəlmək olur. Axı, bura lap cəbhəyanı xətdir, elə deyilmi?

– Əlbəttə.

– Axmaq cəbhədir, – qız dedi. – Amma bura çox qəşəng yer-dir. Nə deyirlər, hücum olacaq?

– Bəli.

– Onda bizim də işimiz olacaq. İndi heç bir iş yoxdur.

– Siz çoxdanmı şəfqət bacısı işləyirsiz?

– On beşinci ilin axırından. O, gedən kimi, mən də getdim. Yadımdadır, başıma belə bir axmaq fikir gəlmişdi ki, o mənim işlədiyim hospitala düşəcək. Qılınc zərbəsindən yaralanmış, başı sarınmış, ya da çiynindən yaralanmış halda. Nə isə, ro-mantik bir şey.

– Bura ən romantik cəbhədir, – dedim.

– Bəli, – qız dedi. – Adamlar təsəvvür edə bilmirlər ki, Fransada müharibə nə deməkdir. Əgər onlar təsəvvür etsəydilər, bu cur davam edə bilməzdi. O, qılınc zərbəsindən yaralanmadı. O, tikə-tikə oldu.

Mən susurdum.

– Siz elə bilirsiz ki, bu həmişə davam edəcək?

– Yox.

– Bəs nə olacaq?

– Bir yerdə üzüləcək.

– Biz üzüləcəyik. Biz Fransada üzüləcəyik. Sommadakı kimi işlər törədəndən sonra, üzülməmək olmaz.

– Burada üzülməz, – dedim.

– Elə güman edirsiz?

– Bəli, keçən yayda hər şey yaxşı gedirdi.

– Üzülə bilər, – qız dedi, – hər yerdə üzülə bilər,

– Almanlarda da.

Qız:

– Yox, – dedi. – Güman etmirəm.

Biz, Rinaldi və miss Ferqyusona yaxınlaşdıq.

– Siz İtaliyanı sevirsizmi? – Rinaldi ingiliscə miss Ferqyu-sondan soruşdu:

– Bura pis deyil.

– Başa düşmürəm. – Rinaldi başını yırğaladı.

– Abbastanza bene8, – tərcümə etdim. O, başını tərpətdi.

– Yaxşı deyil. Siz İngiltərəni sevirsizmi?

– Çox yox. Bilirsizmi, mən şotlandiyalıyam.

Rinaldi sualedici nəzərlə mənə baxdı.

– O, şotland qızıdır, buna görə də İngiltərədən çox Şotlan-diyanı sevir, – mən italyanca cavab verdim.

– Axı, Şotlandiya da İngiltərədir.

Mən onun sözlərini miss Ferqyusona tərcümə etdim.

– Pas encore9, – miss Ferqyuson cavab verdi.

– Hələ yox?

– Heç vaxt da olmayacaq. Biz ingilisləri sevmirik.

– İngilisləri sevmirsiz? Miss Barklini sevmirsiz?

– Axı, bu tamam başqa şeydir. Bu cür hərfi mənada başa düşmək olmaz.

Bir az sonra biz vidalaşıb getdik. Evə gedərkən yolda Rinaldi dedi:

– Miss Barklinin məndən çox sizdən xoşu gəldi. Bu, gün kimi aydındır. Amma o şotland qızı da qəşəngdir.

– Çox, – dedim. Mən o qıza fikir verməmişdim, – O sizin xoşunuza gəlir?

– Yox, – Rinaldi dedi.

BEŞİNCİ FƏSİL

Ertəsi gün mən yenə miss Barklinin yanına getdim. O bağda deyildi, buna görə də mən villanın yan qapısına tərəf döndüm, sanitar maşınları da ora gəlirdi. İçəri girib hospitalın baş şəfqət bacısını gördüm, o mənə dedi, Barkli növbətçidir.

– Bilirsizmi, müharibədir.

Dedim ki, bilirəm.

– Siz italyan ordusunda qulluq edən həmin amerikalısız? – soruşdu.

– Bəli, mem.

– Axı, bu necə olub? Niyə bəs bizə gəlmədiz?

– Özüm də bilmirəm. – dedim. – Bəs indi sizin yanınıza keç-mək olar?

– Qorxuram ki, indi mümkün olmasın. Deyin, niyə italyan ordusuna getmisiz?

– Mən İtaliyada yaşamışam, – dedim, – özü də italyanca danışıram.

– O! – qız dedi. – Mən italyancanı öyrənirəm. Çox gözəl dildir.

– Deyirlər ki, onu iki həftəyə öyrənmək olar.

– Xeyr, mən iki həftəyə öyrənə bilmərəm. Mən artıq neçə aydır ki, məşğul oluram. Əgər onu görmək istəyirsizsə, saat yeddidən sonra gələ bilərsiz. O vaxta qədər növbədən çıxar. Ancaq rast gəldiyiniz hər italyanı özünüzlə gətirməyin.

– Dillərinin gözəl olmasına baxmayaraq?

– Bəli. Hətta gözəl mundirlərinə də baxmadan.

– Xudahafiz, – dedim.

– A rivederci, tenente10.

– A rivederla, – hərbi salam verib çıxdım. İtaliyada əcnəbi-lərə hərbi salam verildiyi kimi salam verərkən özünü itirməmək mümkün deyil. Görünür, italyan adətilə salam vermək eksport üçün nəzərdə tutulmayıb.

İsti bir gün idi. Səhər mən çayın yuxarılarına, Plava tərəfdəki körpüqabağı istehkamlara getmişdim. Oradan hücum başlamalı idi. Keçən il o sahil ilə hərəkət etmək mümkün deyildi, çünki dağ keçidindən ponton körpüsünə gedən yeganə yol, demək olar, bir mil məsafədə pulemyot və top atəşi altına düşürdü. Bundan başqa, bu yol hücumdan ötrü lazım olan bütün nəqliyyatın hərəkəti üçün kifayət qədər geniş deyildi və buna görə də avstriyalılar orada əsl qırğın törədə bilərdilər. Lakin italyanlar çayı keçib, sahil boyu hər iki tərəfə doğru irəliləmişdilər, indi də çayın Avstriya sahilində bir mil yarım sahəni əllərində saxlayırdılar. Bu, onlara təhlükə doğuracaq üstünlük verirdi, odur ki, avstriyalılar onlara orada möhkəmlənməyə imkan verməməliydilər. Mən elə güman edirəm ki, bu məsələdə hər iki tərəfin dözümlülüyü özünü büruzə verirdi, çünki çayın aşağılarındakı o biri körpüqabağı istehkam, hələ də avstriyalıların əlində idi. Avstriyalıların səngərləri aşağıda, dağın yamacında, italyanların mövqelərindən cəmi bir neçə yard aralıdaydı. Əv-vəllər sahildə şəhərcik var idi, lakin onun tozunu göyə sovur-muşdular. Bir az o tərəfdə dəmir yolu stansiyasının xarabalıq-ları və dağıdılmış körpü vardı ki, onu düzəldib istifadə etmək mümkün deyildi, çünki o hər tərəfdən görünürdü.

Mən ensiz yol ilə aşağı, çaya tərəf getdim, maşını təpənin altındakı sarğı məntəqəsində qoyub, qarşısını dağın kəsdiyi ponton körpüsünü keçdim və dağılmış şəhərciyin yerindəki və yamacın ətəyindəki səngərləri dövrə vurdum. Hamı blindaj-larda idi. Mən üst-üstə qalanıb hazırlanmış fişəngləri gördüm, bunlardan artilleriyanı kömək üçün atəş açmağa səsləməkdən və rabitə qırılarkən siqnaldan ötrü istifadə edirdilər. Ətraf sakit, isti və palçıq idi. Mən məftil maneələrin ardında avstriyalıların mövqelərinə baxdım. Heç kəs görünmürdü. Mən blindajlardan birində tanış kapitanla birlikdə bir az içdim və körpü ilə geri döndüm.

Dağdan aşaraq ziqzaq ilə körpüyə enən yeni geniş yol çəkilib qurtarmaqda idi. Bu yol çəkilib qurtaran kimi hücum başlan-malı idi. Yol sərt dönərək meşədən keçirdi. Plan belə idi. Hər şeyi yeni yol ilə gətirməli, boş yük maşınları və arabalar, yaralıları daşıyan sanitar maşınları və geriyə dönən bütün nəqliyyat isə köhnə ensiz yol ilə hərəkət etməli idi. Sarğı məntəqəsi Avstriya sahilindəki təpənin altında idi və yaralılar ponton körpüsü vasitəsilə xərəklə daşınmalıydı. Bu qaydanı hücum başlanandan sonra da saxlamaq nəzərdə tutulmuşdu. Mənə elə gəlirdi ki, enişin qurtardığı yerdə yeni yolun bir mildən bir az artıq məsafəsi avstriyalıların top atəşi altına düşməli idi. İş pis ola bilərdi. Lakin mən elə bir yer tapdım ki, axırıncı təhlükəli məsafəni vurub keçəndən sonra və yaralıları ponton körpüdən keçirib gətirənə kimi maşınları orada gizlət-mək mümkün olsun. Mən maşınla yeni yoldan getmək istəyir-dim, amma yol hələ hazır deyildi. Yol geniş idi, hər işə yaxşı yarayırdı, yolun döngələri dağın meşəli yamacındakı qabağı açıq olan yerlərdə çox mənzərəli görünürdü. Güclü tormozları olan maşınlar üçün eniş çətin olmayacaq, hər halda bu maşınlar aşağı boş gedəcəkdi. Mən ensiz yol ilə geriyə döndüm.

Karabiner maşını saxladı, irəlidə, yolda mərmi partladı, biz orada dayandığımız zaman daha üç mərmi partladı. Bunlar 77 millimetrlik mərmilər idi, mərmilər havada olarkən bunların vıyıltısı, sonra bərk, qısa partlayış eşidildi, alov göründü və boz tüstü yolu bürüdü. Karabinerlər bizə işarə verdilər ki, yolumuza davam edək. Maşın partlayış olan yerlərə yaxınlaşarkən kiçik çuxurların yanından dolanıb gilin, daşın və təzəcə parçalanmış çaxmaqdaşının iyini duydum. Mən Qorisiyaya, villamıza qayıtdım və dediyim kimi, hələ növbədə olan miss Barklinin yanına getdim.

Günorta yeməyini çox tez yedim və o saat da yenidən ingilis hospitalının yerləşdiyi villaya getdim. Villa çox böyük və qə-şəng idi və evin qarşısında gözəl ağaclar ucalırdı. Miss Barkli bağdakı skamyada oturmuşdu. Miss Ferqyuson da onunla idi. Elə bil gəlişimdən sevindilər, bir az sonra miss Ferqyuson üzr istəyib qalxdı.

– Sizi ikilikdə qoyuram. – dedi. – Siz mənsiz çox yaxşı keçi-nirsiz.

Miss Barkli:

– Ellen, getməyin, – dedi.

– Yox, mən gedirəm. Mən məktub yazmalıyam.

– Gecəniz xeyrə qalsın, – dedim.

– Gecəniz xeyrə qalsın, mister Henri.

– Elə şey yazmayın ki, senzor təftiş eləsin.

– Narahat olmayın. Mən ancaq necə gözəl yerdə yaşadığı-mızdan və bütün italyanların necə igid olduqlarından yazıram.

– Bu qaydada davam edin, onda orden alarsız.

– Çox şad olaram. Gecəniz xeyrə qalsın, Ketrin.

Miss Barkli:

– Bir azdan sizə baş çəkəcəyəm, – dedi. Miss Ferqyuson qaranlıqda gözdən itdi.

– Yaxşı qızdır, – dedim.

– Əlbəttə. Çox yaxşı qızdır. O, şəfqət bacısıdır.

– Bəs siz şəfqət bacısı deyilsiz?

– Ah, yox. Mən VAD11 deyilən dəstədənəm. Biz yaman çox işləyirik, amma bizə etibar etmirlər.

– Bəs niyə?

– İş olmayanda etibar etmirlər. İş çox olanda etibar edirlər.

– Bəs fərq nədədir?

Şəfqət bacısı bir növ doktordur. Çox oxumaq lazımdır. VAD-lar isə ancaq qısa müddətli kursları bitirirlər.

– Başa düşürəm.

– İtalyanlar qadınları cəbhə xəttinə bu qədər yaxın buraxmaq istəmirdilər. Odur ki, bizim burada xususi rejimimiz var. Biz heç yerə çıxmırıq.

– Bəs mən bura gələ bilərəm?

– Əlbəttə. Bura monastır deyil.

– Gəlin müharibəni unudaq.

– Bu o qədər də asan deyil. Belə yerdə müharibəni unutmaq çətindir. Hər halda unudaq.

– Yaxşı.

Biz qaranlıqda bir-birimizə baxdıq. O mənə çox gözəl görün-dü və mən onun əlini tutdum. Qız əlini çəkmədi, mən ona tərəf əyildim və belini qucaqladım.

– Lazım deyil, – dedi. Mən onu buraxmadım.

– Nə üçün?

– Lazım deyil.

– Lazımdır, – dedim. – Belə yaxşıdır.

Mən qaranlıqda əyildim ki, onu öpüm, ancaq nə isə ani ola-raq məni yandırdı. O, üzümə bərk bir şillə vurdu. Şillə gözləri-min və burnumun üstünə dəydi, gözlərim yaşardı.

– Bağışlayın məni, – qız dedi.

Mən öz tərəfimdə bir qədər üstünlük duydum.

– Siz düzgün hərəkət etdiz.

– Yox, siz məni bağışlayın, – o dedi. – Düzgün hərəkət etmə-dim, – şəfqət bacısı zabitlə, özü də istirahət günü axşamı. Mən sizi incitmək istəmirdim. Ağrıyır?

O, qaranlıqda mənə baxırdı. Mən acıqlı idim və eyni zaman-da şahmat oyununda olduğu kimi, hər şeyi qabaqcadan görərək özümdə inam hiss edirdim.

– Siz tamamilə düzgün hərəkət etdiz, – dedim. – Mən bir tikə də acıqlanmıram.

– Zavallı!

– Bilirsizmi, mən çox mənasız həyat sürürəm. Hətta ingiliscə danışmağıma da ehtiyac qalmır. Bir də siz çox gözəlsiniz.

Mən ona baxırdım.

– Bütün bunları mənə niyə deyirsiz? Mən ki, sizdən üzr istədim. Biz artıq barışmışıq.

– Elədir, – dedim. – Bir də daha müharibədən danışmırıq.

O güldü. Onun necə güldüyünü birinci dəfə görürdüm.

Mən gözümü onun gözünə dikmişdim.

– Siz yaxşı oğlansız, – qız dedi.

– Heç də yox.

– Hə, siz mehribansız. İstəyirsiz, mən özüm sizi öpüm?

Mən onun gözlərinin içinə baxdım, yenə belini qucaqlayıb onu öpdüm. Mən onu bərk-bərk öpdüm və özümə möhkəm sıxaraq dodaqlarını aralamağa çalışdım; dodaqları bərk yumul-muşdu. Mən hələ də acıqlı idim, buna görə də onu özümə sıxanda birdən diksindi, mən onu bərk-bərk sıxırdım və ürəyi-nin necə döyündüyünü hiss edirdim, bu vaxt onun dodaqları aralandı və başı qolumun üstünə düşdü, başa düşdüm ki, başını çiynimə qoyub ağlayır.

– Əzizim! – dedi. – Siz mənimlə həmişə yaxşı dolanacaqsız, eləmi?

«Lənət şeytana», – fikirləşdim. Mən onun saçlarını oxşadım və əlimi kürəyinə döydüm. O ağlayırdı.

– Doğrudan, yaxşı dolanacaqsız? – Qız gözlərini mənə zillə-di. – Çünki bizim həyatımız çox qəribə olacaq.

Bir az sonra mən onu villanın qapısına qədər ötürdüm, o içəri girdi, mən isə evə yollandım. Evə qayıdıb öz otağıma qalxdım. Rinaldi yatağında uzanmışdı. O mənə baxdı.

– Deməli, miss Barkli ilə işləriniz düzəlir?

– Mən onunla dostam.

– İndi siz ovdakı köpəyə oxşayırsız.

– Mən başa düşmədim. Nəyə?

O, başa saldı.

– Siz özünüz köpəyə oxşayırsız… – dedim.

– Bəsdir, – dedi. – Bir az da keçsə, biz bir birimizə pis şeylər deyərik. – O güldü.

– Gecəniz xeyrə qalsın, – dedim.

– Gecəniz xeyrə qalsın, kefcil oğlan.

Mən balışla onun şamını vurub yıxdım və qaranlıqda yerimə uzandım. Rinaldi şamı qaldırıb yandırdı və mütaliəsinə davam etdi.

ALTINCI FƏSİL

İki gün mən postlara baş çəkdim. Evə qayıdanda artıq çox gec idi və miss Barkli ilə ancaq o biri gün axşam görüşə bildim. O, bağda deyildi, buna görə də o, aşağı düşənəcən, mən hospitalın dəftərxanasında gözləməli oldum. Dəftərxananın yerləşdiyi otağın divarları önündəki rənglənmiş taxta postamentlərin üstündə çoxlu mərmər büstlər qoyulmuşdu. Dəftərxananın qarşısındakı vestibüldə də belə büstlər var idi. Mərmər heykəllər öz ümumi xüsusiyyətlərinə görə elə bil eyni sifətdən götürülmüşdü. Heykəllər həmişə məni kədərləndirir; tunc heykəl olsa yenə dərd yarıdır, amma mərmər büstlər mütləq mənə qəbiristanlığı xatırladır. Yeri gəlmişkən deyim ki, Pizada gözəl bir qəbiristanlıq var. Ən çox pis mərmər büstlər Genuyadadır. Bu villa əvvəllər varlı bir almana məxsus imiş və görünür bu büstlər ona çox ucuz başa gəlməyib. Maraqlıdır, görəsən bu əsərlər kimindir və bunlara nə qədər pul verilib. Mən bunların ata-babalara və ya başqalarına aid olduğunu müəyyən etməyə çalışdım; lakin onların hamısının yeknəsək – klassik görkəmi var idi. Onlara baxarkən bir şey anlamaq mümkün deyildi.

Mən kepimi əlimdə tutub stulda oturmuşdum. Biz hətta Qorisiyada da polad kaska geyməliydik, amma bu kaskalar narahat idi və hələ mülki əhalisi köçürülməmiş şəhərdə saxta və pis təsir bağışlayırdı. Mən postlara gedərkən öz kaskamı geyirdim və bundan əlavə, yanımda ingilis əleyhqazı – o vaxt adlandırıldığı kimi, qaz əleyhinə maska olurdu. Biz bunları təzəcə almağa başlamışıq. Bunlar doğrudan da maskaya oxşayırdı. Biz hamımız yanımızda avtomat tapançalar gəzdirməliydik; bu hətta sanitar hissələrin həkimlərinə və zabitlərinə də aid idi. Mən stolun söykənəcəyinə yaslanarkən tapançamı hiss edirdim. Kimi tapançasız görsəydilər, onu həbs edirdilər. Rinaldi tapança əvəzinə koburu tualet kağızı ilə doldururdu. Mən aldatmadan tapançamı özümlə gəzdirirdim və nə qədər ki, tapança atmırdım, özümü silahlı hiss edirdim. Bu, «astra» sistemli, 7,65 kalibrli və qısa lüləli tapança idi, tətiyini çəkərkən elə atılırdı ki, hədəfi vurmaq qətiyyən mümkün olmurdu. Atmağa öyrənərkən hədəfdən aşağı nişan alırdım və yöndəmsiz lülənin titrəməməsinə çalışırdım, nəhayət iyirmi addımdan nişan alarkən, nəzərdə tutulmuş hədəfdən bir yarddan arası olmayan nöqtəni vurmağı öyrənəndə birdən mənə aydın oldu ki, tapança gəzdirmək mənasızdır, buna görə çox çəkmədən tapançanı unutdum, tapança da arxadan kəmərimdən asılı qalaraq tərpənir və məndə heç bir hiss oyatmırdı, ancaq ingilisləri və amerikanları görərkən azacıq xəcalət çəkirdim. İndi mən stulda oturmuşdum, növbətçi dəftərxanaçı da öz stolunun arxasından acıqla mənə nəzər salırdı, mən isə miss Barklini gözləyərək mərmər döşəməyə, mərmər büstlü postamentlərə və divardakı freskalara baxırdım. Freskalar pis deyildi. Üstündəki rənglər çatlayıb tökülməyə başlayanda freskalar həmişə yaxşı olur.

Mən gördüm ki, Ketrin Barkli vestibülə girdi, ayağa durdum. O mənə tərəf gələndə boyu hündür görünmürdü, lakin o çox qəşəng idi.

– Axşamınız xeyir, mister Henri, – dedi.

– Axşamınız xeyir, – dedim. Stol arxasındakı dəftərxanaçı bizə qulaq asırdı.

– Burada oturaq, yoxsa bağa çıxaq?

– Gəlin çıxaq. Bağ daha sərindir.

Mən onun arxasınca qapıya tərəf getdim, dəftərxanaçı ardımızca baxırdı. Biz çınqıl tökülmüş cığırla gedəndə o dedi:

– Siz harada idiniz?

– Postlara getmişdim.

– Heç olmazsa kağız yazıb mənə xəbər verə bilməzdiniz?

– Xeyr, – dedim. – Olmadı. Güman etdim ki, həmin gün qayıdacağam.

– Əzizim, hər halda mənə xəbər vermək lazım idi.

Biz xiyabandan dönüb ağacların altındakı cığırla getdik. Mən onun əlindən tutdum, sonra dayanıb onu öpdüm.

– Biz bir yerə gedə bilmərikmi?

– Xeyr, – qız dedi. – Ancaq burada gəzə bilərik, Çoxdandır ki, yoxsuz.

– Üçüncü gündür. Amma daha qayıtmışam.

O, mənə baxdı.

– Deməli siz məni sevirsiz?

– Bəli.

– Doğrudan, axı, siz dediz ki, məni sevirsiz?

– Hə, – yalandan dedim. – Mən sizi sevirəm.

Mən bunu əvvəllər deməmişdim.

– Deməli siz mənə Ketrin deyəcəksiz?

– Ketrin.

Biz bir qədər getdik və yenə ağacın altında dayandıq.

– Deyin: gecə mən Ketrinin yanına qayıtdım.

– Gecə mən Ketrinin yanına qayıtdım.

– Əzizim, siz axı, qayıtmısız, elə deyilmi?

– Bəli.

– Mən sizi elə sevirəm ki, həm də bu ayrılıq çox dəhşətli idi. Siz daha getməyəcəksiz ki?

– Yox, Mən həmişə qayıdacağam.

– Mən sizi elə sevirəm ki. Əlinizi yenə bura qoyun.

– O həmişə buradadır.

Mən onu öpərkən üzünü görüm deyə, onu özümə tərəf çevirdim və gördüm ki, gözləri qapanıb. Mən onun qapalı gözlərindən öpdüm. Mən qət etdim ki, görünür, azca ağlı çatmır. Amma fərqi nədir? Mən bunun nə ilə qurtaracağını fikirləşmirdim. Bu hər axşam zabitlərin fahişəxanasına getmək-dən yaxşı idi – orada qızlar boynundan sallanırlar, sənə olan rəğbətini göstərməkdən ötrü digər zabitlər ilə yuxarı qalxanda sənin kepini dalqabaq geyirlər. Mən bilirəm ki, Ketrin Barklini sevmirəm və sevmək fikrində də deyiləm. Bu, bric kimi bir oyun idi, intəhası kartları sözlər əvəz edir. Bricdə olduğu kimi, özünü elə göstərmək lazımdır ki, guya pula və ya başqa bir şeyə oynayırsan. Oyuna nə qoyulduğundan bir söz deyilmirdi. Ancaq mənim üçün fərqi yox idi.

– Bir yerə getsəydik, – dedim. Bütün kişilər kimi, ayaq üstə çox dilxoşluq etməyi bacarmırdım.

– Heç yerə, – dedi. O, pərvaz etdiyi o biri aləmdən yerə qayıtdı.

– Bir az burada oturaq.

Biz yastı daş skamyanın üstündə oturduq, mən Ketrin Barklinin əlindən tutdum. Qucaqlamağa qoymadı.

– Siz çox yorulmusuz? – O, soruşdu.

– Xeyr.

O, aşağı, otlara baxırdı.

– Biz sizinlə pis bir oyuna başlamışıq.

– Nə oyun?

– Özünüzü bilməməzliyə vurmayın.

– Heç o fikirdə deyiləm də.

– Siz yaxşı oğlansız, – o dedi, – və istəyirsiz ki, mümkün qədər yaxşı oynayasız. Ancaq hər halda pis oyundur.

– Siz başqa adamların fikrini həmişə duya bilirsiz?

– Həmişə yox. Lakin sizinkini bilirəm. Özünüzü elə göstərir-siz ki, guya məni sevirsiz, buna ehtiyac yoxdur. Bu günlük bununla qurtardıq. İndi siz nə barədə danışmaq istərdiniz?

– Axı, həqiqətən mən sizi sevirəm.

– Bilirsiz nə var, ehtiyac olmadığı halda yalan danışmayaq! Siz öz rolunuzu çox gözəl oynadız, indi də hər şey öz qaydasındadır. Axı, mən lap dəli də deyiləm. Əgər oluramsa da, az oluram və tez keçir.

Mən onun əlini sıxdım.

– Ketrin, əzizim…

– «Ketrin» – indi bu nə qədər gülünc səslənir. Siz bunu həmişə bir qaydada tələffüz etmirsiz. Lakin siz çox yaxşı oğlansız. Siz çox mehribansız, çox.

– Bunu bizim keşiş də deyir.

– Bəli, siz mehribansız. Deməli, siz mənim yanıma gələcəksiz?

– Əlbəttə.

– Məni sevdiyinizi deməyə ehtiyac yoxdur. Buna hələlik son qoyduq. – O qalxıb əlini uzatdı. – Gecəniz xeyrə qalsın.

Mən onu öpmək istədim.

– Yox, – dedi. – Mən çox yorğunam.

– Hər halda öpün məni, – dedim.

– Mən çox yorğunam, əzizim.

– Öpün məni.

– Çoxmu istəyirsiz?

– Çox.

Biz öpüşdük, amma o birdən çırpınıb çıxdı.

– Lazım deyil. Gecəniz xeyrə qalsın, əzizim.

Biz qapıya qədər getdik, sonra mən onun kandarı necə keçdiyini və vestibül ilə yeridiyini gördüm. Onun hərəkətlərinə baxmaqdan xoşum gəlirdi. O, dəhlizdə gözdən itdi. Mən evə yollandım. Bürkülü gecə idi, yuxarılardan, dağlardan bir an belə səs kəsilmirdi. San-Qabrieldə partlayışların parıltısı görünürdü.

«Villa-Rossa» qarşısında ayaq saxladım. Pəncərə qapıları bağlı idi, lakin içəridə hələ də hay-küy idi. Kim isə oxuyurdu. Mən öz otağıma qalxdım. Soyunduğum vaxt Rinaldi içəri girdi.

– Aha, – o dedi. – İş gətirmir. Bebi pərtdir.

– Siz hardaydız?

– «Villa-Rossa»da. Cana çox xeyri var, bebi. Biz xor oxuyurduq. Bəs siz haradaydız?

– İngilislərin yanına getmişdim.

– Şükür allaha ki, mən ingilislərə qoşulmamışam.

YEDDİNCİ FƏSİL

Ertəsi gün, birinci dağ postundan qayıdarkən maşını, yaralıların və xəstələrin öz sənədləri əsasında qeyd edilərək bu və ya digər hospitala göndərildiyi smistimento12 yanında saxladım. Maşını özüm sürürdüm və sükanın arxasında oturub gözlədim, şofer isə sənədləri qeyd etməyə apardı. İsti bir gün idi, səma gömgöy və aydın idi, yol isə ağ və tozlu idi. Mən Fiatın hündür oturacağında əyləşmiş və heç bir şey fikirləşmirdim. Yanımdan yol ilə polk keçirdi və mən cərgələrin necə addımladığına baxırdım. Adamlar istidən üzülmüş və tərləmişdilər. Bəziləri polad kaskalarda idilər, çoxusu isə kaskanı arxa çantaya bağlamışdı. Kaskalar bir çoxunun başına lap böyük idi və demək olar, qulaqlarını da örtürdü. Zabitlərin hamısı kaska qoymuşdu, lakin bunları başlarının ölçüsünə görə seçmişdilər. Bu, Bazilikatın briqadasının hissəsi idi. Mən onları zolaqlı ağ-qırmızı nişanlarından tanıdım. Polk artıq çoxdan keçmişdi, lakin öz manqaları ilə addımlamağa taqətləri olmayıb geri qalanlar hələ də yanımdan ötüb gedirdilər. Onlar əldən düşmüşdülər, hamı tər və toz içində idi. Bəziləri lap xəstəyə bənzəyirdi. Geri qalanların axırıncısı keçib gedəndən sonra yolda bir əsgər də göründü. O dayandı və yolun kənarında oturdu. Mən maşından çıxıb ona yanaşdım.

– Sizə nə olub?

O mənə baxdı, sonra ayağa durdu.

– İndicə gedirəm.

– Axı, nə olub?

– Hamısı müharibədəndir, onu lap…

– Ayağınıza nə olub?

– İş ayaqda deyil. Mənim qrıjam var.

– Bəs nə üçün piyada gedirsiz? – soruşdum. – Niyə hospital-da deyilsiz?

– Buraxmırlar. Leytenant deyir ki, bandajı bilə-bilə atmışam.

– Göstərin mənə.

– Bayıra çıxır.

– Hansı tərəfdən?