Nizaminin hikmət və nəsihətləri

Низаминин

щикмят

вя

нясищят-

ляри

Toplayanı və tərtib edəni S.VƏHDƏT

MÜNDƏRİCAT

Bir neçə söz ........................................................3

Vətən, xalqa xidmət və

xeyrxahlıq haqqında ...........................................6

Sülh, müharibə, ədalət və zülm haqqında ........15

Dostluq və düşmənlik haqqında .......................23

Hünər, cəsarət və mərdanəlik haqqında ...........35

Çalışqanlıq və tənbəllik haqqında.....................43

İdrak və cəhalət haqqında ...............................58

Söz, şeir, sənət və söhbət haqqında .................73

Şənlik və sərxoşluq haqqında .........................90

Eşq, vüsal, hicran, düzlük və

sədaqət haqqında ...........................................100

Gənclik, qocalıq və övlad tərbiyəsi haqqında ....................................................... 115

Səbr, qənaət, hər şeyin həddini bilmək və

sirr saxlamaq haqqında ................................. 125

Səhhət və təbabət haqqında .......................... 140

Zəmanə və zalımlardan şikayət .................... 147

Dövlət və ehdiyyac haqqında ....................... 167

Şah və şah sarayı haqqında .......................... 173

2

BİR NEÇƏ SÖZ

Dahi Nizami ölməz əsərlərində Azər-baycan xalqının atalar sözlərindən geniş

istifadə etmiş və öz dərin zəkasının məhsulu olan bir çox beytləri isə sonralar atalar sözü məqamında işlənmişdir. Nizami bütün poemalarında istər müəllif sözlərində, istərsə

qəhrəmanların dilindən verdiyi beytlərdə

həyatın müxtəlif sahələrinə dair, öz dövrünün ictimai, siyasi, əxlaqi normalarına müvafiq çox dərin mənalı fikirlər irəli sürmüşdür ki, bu fikirlər dahi şairin dünyagörüşünü, onun fəlsəfi-didaktik təlimini, hikmət və

nəsihətlərini açıb göstərir. Nizaminin aforizmləri, onun ağıl və idrak haqqında dediyi sözlər orta əsr qaranlıqları içərisindən sönməz günəş kimi dünyaya işıq salır.

Nizami demişdir:

İnsana arxadır onun kamalı,

3

Ağıldır hər kəsin dövləti, malı.

İnsan zəkası təbiət və cəmiyyətin inkişaf qanunlarına, həyatın sirli mənalarına getdikcə

daha çox yol açır.

Nizami öyrədir ki, yaradılışdan əsas məqsəd insandır, insanın isə bacarmadığı şey yoxdur.

Şairin bu sözlərindən qüvvət alaraq böyük cəsarətlə “Xəmsə” poemalarını biri-birinin ardınca oxuyub Nizaminin hikmət gülüstanını bəzəyən əlvan çiçəklərdən öz çeşidlərinə görə bir neçə güldəstə düzəltmək fikrinə düşdüm. Budur, onları bir töhfə

kimi oxuculara təqdim edirəm.

Əlbəttə, bu kitabı Nizami təliminin ancaq bir hissəsi kimi qiymətləndirmək lazımdır.

Şübhəsiz, bu da öz məzmunu etibarilə həm gənclərimizin tərbiyəsi işində böyük əhəmiyyətə malikdir, həm də müxtəlif mü-nasibətlərdə Nizami əsərlərinə isnad edən tədqiqatçılar üçün faydalıdır.

Kitabçada bir yerə toplanmış beyt və

4

parçaların hansı poemadan götürüldüyü şərti işarələrlə belə göstərilmişdir:

“Sirlər xəzinəsi” – S.

“Xosrov və Şirin” – X.

“Leyli və Məcnun” – L.

“Yeddi gözəl” – Y.

“İqbalnamə” – İ.

“Şərəfnamə” – Ş.

Poemalar azəri dilinə aşağıdakı şairlər tərəfindən tərcümə edilmişdir:

“Sirlər xəzinəsi” – S. Rüstəm

“Xosrov və Şirin” – Rəsul Rza.

“Leyli və Məcnun” – Səməd Vurğun.

“Yeddi gözəl” – Məmməd Rahim.

“İsgəndərnamə” (“İqbalnamə”) – Mikayıl Rzaquluzadə.

“İsgəndərnamə” (“Şərəfnamə”) – Abdulla Şaiq.

S.Vəhdət.

5

VƏTƏN, XALQA XİDMƏT

VƏ XEYİRXAHLIQ HAQQINDA

Çalış ki, kirpiyin olsun almaz tək, Ayıq ol, ölkənin keşiyini çək! (İ.) Belə məsəl çəkmiş aqil bir insan:

“Qurd girməz sürüyə

yatmasa çoban”.(İ.)

Yurduna düşmənin yolun

açma sən! (Ş.)

Xalqa rahatlıq istə, əzmə,

incitmə onu,

6

Utanmaqdan başqa şey deyil bu işin sonu. (S.)

Xidmət etmək sayılır

kişilikdən nişana,

Xalqına xidmət etmək

bir şərəfdir insana. (S.)

Çalış öz xalqının işinə yara, Geysin əməlindən dünya zərxara. (Y.) Hünər ardınca qoş, xalqa hünər saç, Qapılar bağlama, ər ol, qapı aç. (Y.) Dərdə döz, incitmə heç də özgəni, Ellər qəm çəkincə, dərd

alsın səni. (L)

Səadət kamalla yetişir başa, Xalqa hörmət elə, ədəblə yaşa. (L) Bacarsan hamının yükünü sən çək, İnsana ən böyük şərəfdir əmək.

Sən də əldən düşüb yorulsan əgər.

Sənin də yükünü bütün el çəkər. (L.) 7

Öz qəbiləsinə asi olan şəxs Onunla bir yerdə yaşaya bilməz. (L.) Bulud tək damcıyla su al dənizdən, Verəndə bol-bol ver əsirgəmədən. (İ.) Xalq mənə versə də əziyyət, kədər, Qıymaram incisin məndən

bir nəfər. (Ş.)

Hər şeyi özünçün əkmək nə yarar?

Dünyada hesabsız ruzi yeyən var!

Keçənlər zəhmətlə əkdiyi bağdan Gələnlər meyvəni dərmiş hər zaman.

Köçənlər bir çox şey əkmişdir bizə, Bizdə əkməliyik gənc nəslimizə.

Dünya bir tarladır, diqqətlə baxsaq, Hamı bir-birinə cütçüdür ancaq. (Ş.) Yaxşılıqla çatdırsa hər kəs

işini sona,

Yaxşı üz göstərəcək öz

yaxşılığı ona. (S.)

8

Yaxşılıq et, parlasın yaxşılığın gövhəri. (S.)

Yaxşıdır, yaxşılığın çox olsa hər nə qədər,

Yaxşılıq et ki, sənə çox

yaxşılıq ediblər. (S.)

Sən ki, hüma quşusan,

şərəfli iş gör, əlbət,

Az ye, az danış, vermə bir

kimsəyə əziyyət. (S.)

Yaxşını həmdə pisi

görən təcrübəlilər

Pisi bəyənməmişlər anla ki,

zərrə qədər. (S.)

Bir adamda görərkən böyük

bir hünəri sən,

Həmən hünər azalar

get-gedə bəyənməsən.

Əgər bəyənməsən onu onda

iş başqalaşar,

9

O çeşmədən axan su iki qat artıb daşar. (S.)

Əziyyət eyləsən, cəfa görərsən, Mehribanlıq etsən,

səfa sürərsən. (X.)

Yaxşı adamların göz yum eybinə, Yaxşı şey öyrətməz

yaman göz sənə. (X.)

Yamanlıq etməkdən uzaq ol, uzaq, Pisliyin əvəzi pislik olacaq. (X.) Bəla görəcəksən pislik etdinsə, Əvəz verəcəkdir dünya hər kəsə. (X.) Bəlli bir şeydir ki, pislik edənlər Öz işindən özü çəkəcək zərər.

Eşitməmişsənmi bu məşhur sözü:

“Quyu qazan adam düşəcək özü”. (X.) 10

Bu kənddə hər kimin əgər ağlı var, Yaxşılığı zərdən o yüksək tutar. (Y.) Xoş ətirlər saçmaq istəyən adam Gül tək xoş xasiyyət

olmalı müdam. (Y.)

Adına yaxşılıq sikkəsini çal, Böyük şöhrət qazan, göylərə ucal! (Y.) Bilir bu hikməti hər arif kişi, Pis nəticə verməz yaxşının işi. (Y.) Boş təbili döyərək, hay-haray salma, Heç kəsin səsinə biganə qalma. (L.) Su kimi aləmə həyat ver, can ver, Hər rəngə uyğunlaş, dərdə

dərman ver! (L.)

Yaşa ki, dünyaya işıq verəsən, Torpağa göz dikmə ilan kimi sən. (L.) Yaxşılıq etməsən əgər insana, Böyüklük şərəfi verilməz sana. (L.) 11

Quyuya salsan da yaxşılığı, bil, Yenə qayıdacaq, o itən deyil. (L.) Gecəni gündüzü çox vermə bada Yaxşı ad uğrunda çalış dünyada. (L.) Bir xərabə görsən, qurmağa tələs, Məsləhət belədir, əməyin itməz. (L.) Heç kəsi kin ilə etmə yerindən. (L.) Əgər istər isən haqdan inayət, Pislik eyləməyi kökündən tərk et. (İ.) Həmişə dünyada yaxşılıq axtar, Yaxşı ad almaqda əbədiyyat var.

Yaxşı ad almışla yaxşı ol müdam, Yoxsa, axır özün olarsan bədnam. (İ.) Pis fikrə düşərsə yaxşı bir insan, Özünə yamanlıq edən hər zaman. (İ.) Biri pislik etmiş olarsa sənə, Sən yaxşılıq etsən etsən bir özgəsinə -

12

Onu da, bunu da yad etmə əsla; Dilini həmişə yamandan saxla. (İ.) Bir kəsin dadına istəsən çatmaq, O zaman ləngimə, tələs sən ancaq. (İ.) Yaxşılıqla pisdən qorumaq mümkün, Dünyada yaxşılıq

hər şeyə üstün. (Ş.)

Öylə bir ixtiyar olsaydı məndə, Qoymazdım bəndəyə möhtac

bir bəndə. (Ş.)

Ol doğru miyançı, düzəlsin hər iş, Ortada “nə kabab yansın, nə də şiş!”. (Ş.) Aqillər kam alır

yaxşılıqlardan. (Ş.)

Özünə ölüncə özün ol qonaq,

Ağac ol özündən doğur qol-budaq. (Ş.) 13

Qüvvətli olsan da qəlbi yumşaq ol. (Ş.)

Bir şəxsin olmasa şəxsə imdadı, Say vaxtı heç saya alınmaz adi. (Ş.) Şüşəyə öncə sən vurma daş, kəsək, Qırılsa çətindir

onu düzəltmək. (Ş.)

Əgər insansansa, insanlığı sev. (L.) Xüdpəsənd olmayan təmiz bir insan, Qorxmaz nə yaxşıdan,

nə də yamandan. (L.)

İnsanla yaşayan mərddir, kişidir, Kimsəni sevməmək

namərd işidir. (Ş.)

Otlara yaraşar başını əymək, İnsanın başıysa ucada gərək. (Ş.) 14

SÜLH, MÜHARİBƏ, ƏDALƏT

VƏ ZÜLM HAQQINDA

Barış zamanında döyüş başlayan Heç ağıllı adam sayılmaz, inan! (X.) Çox da acıqlanma, bərk savaş olar, Torpaq bərkidikcə

dönüb daş olar. (X.)

Atəşi üfürsən alışıb yanar,

Suya bassan sönər, onu aşikar. (X.) Haqq sözü eşitmək istəməyənlər, Ağlını itirib öləcək hədər. (İ.) Nə üçün bir qarın çörəkçin yalnız, Çəkişək, vuruşaq belə amansız?! (İ.) 15

Kin ilə, sülh ilə sınanmış cahan, Sülhündən xeyr olmuş,

kinindən ziyan. (Ş.)

Qoyma qanla yusun şahlar dünyanı, Qoy alovlanmasın

düşmənin qanı. (Ş.)

Döyüşdən yaxşıdır barışıq, şəfqət, Biri dərd gətirir, biri səadət. (Ş.) Madam ki, sülh ilə göyərər dilək, Döyüşə at çapmaq daha nə gərək? (Ş.) Düşmənlik silinsin,

dostluq var olsun! (Ş.)

Məsləhəti düşünmək

adil üçün nemətdir. (S.)

Zülm ilə bu dünyanı

almaq deyildir mümkün,

Ancaq ədalət ilə alarsan

hər bir mülkü.

16

Söylə, ədalətsiz iş sənə

nə fayda verər?

İnsafsız görülən iş ömrünü

bada verər.

Ədl əqli şad edən

muştuluqçudur, inan,

Ədlin gücü ölkəni abad edər.

hər zaman. (S.)

Bəllidir ki, zülm edən qərq olar göz yaşına. (S.)

Vurub yıxmaqla deyil

ağıllılıq, unutma,

Gücünü ədalətdən heç zaman

uca tutma! (S.)

Zülm etsən, əziyyətdə görərsən öz canını,

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.