Avtoritar şəxsiyyətin necəliyi

Görünür, işçi yəhudilərin simasında hər şeydən əvvəl müraciət sferasından olan vasitəçini, kapitalist tendensiyalarının icraçısı görür. Onların fikrincə, yəhudi, – “maliyyə sferasını” təqdim edəndir.

Orta sinfə aid olan antisemitlərdə bir qədər başqa təsəvvür yaranır. Müəyyən dərəcəyə qədər bu sinif öz iqtisadi mövcudluğu üçün yəhudilər kimi eyni təhdidə məruz qalır. Orta sinfin nümayəndələri öz statuslarının saxlanılması üçün müdafiə olunmağa məcburdurlar və var qüvvələr ilə mübarizə aparırlar. Buna görə onların mövqeyi işçilərin dediklərinə tam ziddir, yəni yəhudilər həqiqi burjua deyillər, onlar əslində bu sinfə aid deyillər.

Orta sinfin nümayəndələri yəhudini bu təbəqəyə baş tutmayan eyniləşdirmənin əlamətlərinə aid etdikdə, subyektiv surətdə onlar, görünür, mövcudluğu üçün şəxsi və yad qrupla qarşılıqlı münasibətlərlə əlaqəli olmayan proseslərin təhlükə yaratdığı şəxsi qruplarının statusunu qaldırırlar.

Antisemit – orta sinfin nümayəndəsidir uğursuzluq, çox güman ki, yəhudiyə keçmişin köhnəlmiş, narahat qalığı kimi, müasir Amerika sivilizasiyasının ölçülərinə görə yaşaya bilməyən, uğursuzluğa uğramış, uyğunlaşa bilməyən burjua kimi baxır.

Həqiqətən, “uyğunlaşa bilməyən” sözünü müsahibədə yəhudilərə qabaqcadan inandırılmış münasibət bəsləyən dindirilənlərdən bəziləri istifadə ediblər. Yəhudilər özlərini orta sinfin qanuni nümayəndələri kimi nə qədər az təsdiqləyirlərsə, inhisarın vakuumun onsuz da qapalılığa meylli olan qrupundan onları çıxarmaq daha asan olur. Əgər bu fəsildə nəzərdən keçirilən, siyasətdən və iqtisadiyyatdan bəhs edən qəsbkarlıq kompleksi həqiqətən ümumi ideoloji sxemə aiddirsə, onda potensial-faşist düşüncəsinə görə yəhudi əsas etibarı ilə qəsbkar olur. O, mötəbər burjuanın və ya işgüzar insanın maskasında utanmazcasına çıxış edən küçə taciridir.

Müsahibənin materiallarında tipik antisemit qeydlər bu istiqamətdə gedir, hərçənd onlarda “proletar” antisemitizminin motivləri əsas yer tutur, buna aid yəhudi-istismarçı və ya ağır fiziki əməkdən yayınan yəhudilər barədə ideyanı misal göstərmək olar. Proletar və burjuaziya antisemitizminin arasında fərqi şişirtmək lazım deyil. Tez-tez işçilərin yəhudilərə aid etdikləri xüsusiyyətlər özlərində “uyğunlaşa bilməmiş burjua” aspektini saxlayırlar.

İşçiyə istismarın simptomu görünən bir şey, orta sinif üçün asanlıqla namussuzluğa, burjuaziya əxlaqının yolverilməzcəsinə pozulmasına, dürüst əməyin tərifinə aid edilən ən əhəmiyyətli prinsiplərə görə qınağa çevrilə bilər.

Burada nəzərdən keçirilən klişe sinfi baryerlərlə bağlı deyil, onların yalnız funksiyası dəyişir və nəticədə tonların yer dəyişməsi baş verir.

“Uyğunlaşa bilməmiş burjua”nın təsəvvürlərində motivlərin üç qrupu aydın seçilir: yəhudilərin zəifliyi və onların psixo logiyasının bununla əlaqəli xüsusiyyətləri; yəhudilərin orta siniflə önəmli dərəcədə yer tutmayan həddən ziyadə kompensasiya kimi eyniləşdirilməsi: yəhudilərin nahaq cəhd etdikləri siniflə bağlı aid eyniləşdirməyə aid dərin qeyri-loyallıq, onların eyniləşdirilməsinin və təbiətinin, yəni təcrid edilmiş, istənilməyən və bağlı qrupun təbiətinin alınmamış cəhdlərinin ifadəsi kimi qəbul edilən qeyri-loyallıq. Birinci iki qınaq məlum obyektiv əsaslandırılmaya ehtiyac görür. Yəhudilərin mazoxizminə aid kifayət qədər sübutlar var – məsələn, Anton Lurenin ən yeni tədqiqatları, – və dinin psixologiyasında mazoxizmin əsasları. Əksinə, üçüncü qınaq, görünür, əsasən proyektivdir və “bütün bu dəstədən azad olmaq” arzusunun əsas haqq qazandırılmalarından birini təşkil edir.

Yəhudilərin zəifliyi haqqında ideya F114-ün (bütün şkalalarda yuxarı bal toplayan qismən yəhudi mənşəli olan tibb bacısı) ümumi fikirlərində təqdim edilib:

“Mənim bir əmioğlum var. O məni sevirdi və mənimlə evlənmək istəyirdi. Mənşəcə o məndən artıq yəhudidir. Mən onu sevirdim, amma ona ərə getmək istəmirdim. Mən ona səbəbi izah etdim – axı o yəhudidir. İndi o qeyri yəhudi ilə evlənib, onların iki uşağı var. O məndən daha artıq antisemitdir. Bu bir çox yəhudilərə aiddir – onlar sanki iflic edilib və ya qozbeldirlər. Bu onlarda nifrət və ya peşmançılıq yaradır”.

Güman ki, yəhudilərin özlərinin yaxud daha aşağı bal sayı ilə dindirilənlərin daha pozitiv yolla yəhudilərin bu cür zəiflikləri haqqında fikir bildirmələri tipikdir.

Nifrət zəifliklə əlaqələndirilən qərəzli nöqteyi-nəzərlə dindirilənlər daha çox yəhudilərin “həddən artıq təsiri əldə edirlər” və “hər şeyə malikdirlər” kimi güclü tərəflərini vurğulamağa meylidirlər.

Aşağı bal yığan münasibətin nümunəsi olan 5055, bütün şkalalarda balların aşağı sayı ilə çox liberalcasına köklənmiş 73 yaşlı qoca yəhudilərin zəiflikləri fikrinə həmfikir olur.

O fikirləşir ki, yəhudilərin özünümüdafiəsi fəlsəfəsi başqa insanların düşmənçiliyinə səbəb olacaq vəziyyətə gətirib çıxardı.

Ekstremist köklənmiş insanlarda yəhudilərin zəiflikləri haqqında bilikləri bəzən eyniləşdirməyə gətirib-çıxarır: onlar şüurlu olaraq yəhudilərə qarşı özləri düşməncəsinə köklənmiş tanış yəhudilərə qarşı durmaq üçün yəhudi rolunu qəbul edirlər, ola bilər ki, dərk etmədən, antisemitizmin günahlarını yumaq üçün ən azı simvolik planda yəhudilərin məruz qaldığı alçalmalara uğrayırlar.

Bunun təsviri kimi 5028, 20 yaşlı bir qədər əsəbi interyer dekoratorunun nöqteyi-nəzəri xidmət edə bilər. O, aşkarca atasına qarşı çıxır, ancaq anasına çox bağlıdır.

Dindirilən və onun bacısı yəhudilərə heyran olduqlarını bildirirlər. O, bir ata kimi qızğın antisemit olan qohumları ilə onun atasının rolunu oynaması barədə zarafatdan danışdı. Qohumlarını inandırdılar ki, ana xətti üzrə onun ulu babası yəhudi olub. Dindirilən izah etdi ki, ana xətti üzrə onun ailəsinin çox üzvləri bir qədər yəhudi kimi görünürlər, “çünki onların burunları uzundur”. Bunu danışdıqları ata xətti üzrə əmioğluları, bir fikirdən az qala “intihar etmişdi”.

Dindirilən birdən birə qeyd etdi ki, ola bilər ki, yəhudilərə qarşı simpatiyasının səbəblərindən biri odur ki, onun “heç vaxt iddialara malik yəhudilərlə tanışlığı olmayıb”.

Yəhudilər barəsində qərəzlilərlə şəxslərdə onların çatışmazlıqlarının təsvir edilir, çünki bu onların güclü tərəflərinin təkmilləşdirməsi ilə bağlıdır, bəzən öz həmahəngliyinin sayəsində profaşist istiqamətinin Amerika təbliğatçılarının standart mövzusuna görə seçilən xüsusi hal alır.

Bu – yəhudi-qaçqının obrazıdır, hansı ki, eyni zamanda həm güclü (“işi bizim amerikalı oğullarımızın əlindən alır”), həm də zəif (“murdar səfil”) yəhudi obrazı. Tam əsasla inanmaq olar ki, ikinci motiv həlledicidir (qərar verəndir). M105N belə qeyd edir:

“Bizim ölkəmizə bir çox yəhudi mühacirləri gəlir. Burada yaşamaq onlara rahatdır və onlar hakimiyyəti öz əllərinə alırlar. Onlardan hər biri ilə ayrılıqda ünsiyyət belə saxlamaq olmaz, amma bir çoxları çoxlu pul qazanmasına baxmayaraq, ümumiyyətlə murdar qorxuncdur”. Qaçqınlarla bağlı təcavüzkarlıq dindirilənin fikrincə, hətta antisemitizmin zəif ifadə edildiyi hallarda belə özünü büruzə verir.

5036, hal-hazırda işsizlik müavinətini alan caz-orkestrindən musiqiçidir və E və F şkalaları üzrə yuxarı ballar göstərib, ancaq RES şkalasına görə daha az bal toplayıb.

Hərçənd o yadlar qrupları ilə bağlı istənilən tip antaqonizmi25 inkar edir, bu antaqonizmin səthdə olmağı güman edilir.

O əmindir ki, əgər vaxt və şərait imkan verirsə, qaçqınlara vətəndaşlıq vermək lazım deyil və onları evə göndərmək lazımdır.

Rəqiblərin ölkəsinə gəlmiş bu dindirilən nifrətinin psixi təyini, hansını ki, qarşı qidalandırır, onun etirafı əsasında inamla belə nəticəyə gəlməyə imkan verir ki, şübhəsiz, yəhudilər musiqi istedadına malikdirlər.

Buna qarşı yalnız qeyri-müəyyən standart ittiham qoyulur:

“Amma onlar hamısı əlbirdirlər və elə işğalçı və gurultuludurlar ki, bəzən onlara tab gətirmək qeyri-mümkündür”. O, iddia edir ki, bəzən yəhudi-musiqiçilərin təcavüzkarlığı və eqoist tələbləri onun yaratmaq istədiyi kiçik estrada kollektivlərinin dağılmasına gətirib çıxarmışdı.

Daha qazanclı təklifləri alan kimi, onlar dərhal onun kollektivini tərk edirdilər. “Amma mən burada geri qalmamağa çalışdığım üçün, uğursuzluğa iki dəfə dözməyə məcbur idim”. Digər tərəfdən, o, deyir ki, bəzi yəhudilər, şübhəsiz, çox mədəni insanlardırlar.

Qaçqınları, obyektiv zəiflər kimi, daim ağa hərəkətlərində və hakimiyyətə gəlmək cəhdlərində ittiham edirlər.

Əgər qınaq işğalçılıqdısa və yəhudilərin müəyyən edilmiş təlim almış reaksiyalarında əsas malikdirsə, məsələn, onlar “öz maraqlarının müdafiəsini dəstəkləməyə” vərdiş ediblər, onda bu klişe eyni zamanda siyasi sığınacağın alınmasına demokratik hüququn pozulması ilə əlaqədar antisemitlərin narazılığını yumşaltmağa kömək edir, çünki onlar özləri qonaqpərvərliyin qanunlarına riayət etmirlər, yəhudilər isə qaçqındırlar.

5043, bütün şkalalarda yuxarı bal yığmış, orta yaşlı evdar qadındır. O, belə deyir:

“Yəhudilər özlərini gurultulu aparırlar və çox vaxt işğalçı olurlar”. (Burada nümunə kimi o, bazarda qadın-qaçqınların necə camaatı itələyərək, irəli soxulmalarından danışır.) O “qaçqınların” və başqa yəhudiləri müqayisə edir və nəticəyə gəlir ki, “qonşuluğumuzda yaşayan o tip “, özünü ayrı cür ziyalı aparır, bir-biri ilə əlbirdirlər, ziyalı deyil və ümumiyyətlə onlar arzu olunmayan qonaqlardırlar.

Yəhudilərin təcavüzkarlığı haqqında stereotipdə görünən və daha ətraflı tədqiqata ehtiyac duyan Antisemit düşüncənin tipik əlaməti əsasən psixoloji təbiət haqqında olan fərziyyələrlə kobud təcavüzkar hərəkətlər haqqında ittihamların qarışdırılmasıdır. Belə ki, məsələn, “yəhudi qanı” haqqında ideya, “irqin ləkələnməsi” qorxusu (“qan” sözünü burada yalnız metaforik mənada anlamaq lazımdır) “donor-yəhudilərin qanı ilə zəhərlənmələr” haqqında isteriyaya qədər gedib çıxır. Eləcə də yəhudilərin növbələrdə qalanları dirsəkləri ilə itələmələrindən tutmuş guya işgüzar münasibətlərdə rəhmsizliklərinə qədər təcavüzkarlıqları haqqında təsəvvürlər yaranır. Bu antisemitizmə məxsus geriləyən “mifik” xüsusiyyət haqqında nəticə çıxartmağa imkan verir. Mənəvi dispozisiyalar bir tərəfdən, anlaşılmaz “yad mentallığın” qarşısında qorxunu zəiflətmək üçün, və digər tərəfdən proyeksiya edilənə reallığın xüsusiyyətləri vermək üçün fiziki reallığa keçir. Ehtimal ki, bu ikinci aid edilmə, bütün antisemitlərin nə üçün istisnasız olaraq yəhudilər xüsusi fiziki əlamətlərə görə tanımaq mümkün olduğunu inadla iddia etdiklərini izah edəcəkdir.

5067 (analığın ifadə edilmiş xüsusiyyətləri ilə boylu-buxunlu qadın, 48 yaşına uyğun görünür) E və RES şkalaları üzrə yuxarı ballarla qarışıq təsadüfün illüstrasiyası üçün nümunə kimi seçilib. O, yəhudilərin “təcavüzkarlığın” fiziki və psixi aspektlərinin arasında heç bir fərq qoymur:

“Onların işgüzar münasibətlərində kobud təcavüzkarlığını sevmirəm. Bu hətta təcavüzkarlıqdan da böyük bir şeydir. Onlar həmişə insanları qırağa sıxışdırırlar. Müharibə vaxtı sonsuz növbələrdə dayanmaq lazım olanda neçə dəfə mən əsasən yəhudilərin itələşməyə başladıqlarını müşahidə edirdim. Mən yəhudilərə əsl nifrət hissi bəsləyirəm”.

Başqa hallarda təcavüzkarlıq haqqında ideyadan onu “sırtıqlıq” kimi sosial mənada xüsusi izah etmək üçün istifadə edirlər: bəzən bu standart danlaqlar arxasında gizlənmiş mexanizmə ötəri baxmaq mümkün olur.

Güman ki, o, bütünlə orta sinfin nümayəndələrinin yüksək sosial fəallığı ilə kompensasiya edilən çox güclü sosial təcrid olunma hissi ilə bağlıdır. Bu emosional fonda yəhudiləri rəftar sferasının klassik nümayəndələri kimi qəbul edilirlər, ola bilsin ki, onlara hətta paxıllıq edirlər, çünki onlar bir-birini təcrid etməyiblər, əksinə, hər yerdə “əlaqələrə” malikdirlər. Bu ideya həqiqi qrup nümayəndələrinin guya özlərini sıxışdırılmış hesab etdikləri, həmçinin bir növ cəmiyyət barədə təsəvvürü özündə əks etdirən qohum qəbiləliyi ilə sıx bağlıdır.

Müsahibə alınanlardan sonuncusu belə sözlər tapır:

“Güman olunur ki, onlar hər şeyi bilirlər, bütün ipləri öz əllərində saxlayırlar. Bu istənilən başqa tərəfin nümayəndələri arasında mövcud əlaqələrdən daha sıx olan qəbiləyə bənzəyir. Onların hər yerdə hər şeyə qadir, hər işi düzgün yerinə yetirə bilən dostları var”.

Nəticə etibarilə, bizim materialımızda sıxışdırılmış şəhvət əsasında təcavüzkarlıq haqqında stereotipdən əmələ gələn nümunələr var. Fikir yayılıb ki, yəhudilər təmiz xristian əxlaqının miqyasları ilə toxunulmayıblar.

Əgər yəhudilərin “cəlallı yeməkləri” hələ tənqidə məruz qalmırsa, deməli onda onlara yazılan qarşısıalınmazlıq, seksual sferada nifrət doğuran hissiyyat dözülməz münasibətlə qarşılaşır.

Bu nöqteyi-nəzər haqqında təsəvvürü F118, yad qruplara olan nifrəti böyük ehtimalla azlıqlardan daha çox işçi təşkilatlara yönəlmiş ictimai təminat sferasından 42 yaşlı tibb bacısı (A-S üzrə orta və RES və F şkalaları üzrə yuxarı ballara malikdir) müsahibəsində verir.

O, yəhudiyə ərə gedəcəyini ağlına belə gətirmir. Sonra o danışdı ki, həqiqətdə yəhudi ərə getmək imkanı olub. Bir dəfə, yayı evdə keçirmək üçün Nyu-Yorkdan qayıdanda, onun qardaşı ilə bir büroda işləyən çox ziyalı vəkillə tanış olmuşdu. Onun əla təhsili var idi və o, bir neçə xarici dil bilirdi. Onlar dəfələrlə görüşmüşdülər və o üç həftə ərzində tez-tez onu görürdü, o günə qədər, nə vaxt ki, o ona dedi: “mən sizə özündən bir şey danışmaq istəyərdim. Siz mənim ailəmlə tanış olmadınız bu mənim planlarıma daxil deyildi. Ancaq burada mən sizdən soruşmaq istədiyim bir detal var, məhz, siz yəhudiyə ərə getməyə etiraz etməzdiniz?” O dedi ki, onda belə hiss yarandı ki, elə bil ona ağır zərbə vurdular. O yəhudiyə bənzəmirdi, və onun adı da yəhudi adı deyildi, o hətta uşaq xorunda hamı ilə birlikdə ifa edirdi, ona görə o hətta oğlanın yəhudi olmasını fikirləşmirdi. O sadəcə oturub, bir söz demədi – və bu cavab idi. Bu informasiyaya o hələ əlavə etdi ki, işləri pisləşdi, çünki pansionatdan bütün qızlar öyrəndilər ki, o yəhudidir, bu eləcə də işdə məlum oldu və onun üçün pis dönüş baş verdi.

On il sonra o onu yenidən gördü, və qeyd etdi ki, o daha yəhudiyə oxşamağa başladı, bu halda o əlavə etdi ki, bu ehtimal ki, onun oğlanın yəhudi mənşəli olmasını bilməsi ilə bağlıdır. Hətta yəhudiyə ərə gedib, ona yəhudi-uşaqları doğmaq lazım olmağı fikri belə ona inanılmaz görünür.

Bu qadının müqaviməti onun tanışının xarakterinin xüsusiyyətləri ilə deyil, sadəcə onun mənşəyi ilə bağlı olmağı diqqətəlayiqdir. Fərz etmək olar ki, bu stereotip şüurda şəhvətə qarşı yönəldilmiş köhnə uşaq tabusunu canlandırdı və yalnız sonra onlar fərdlər kimi yəhudilərə tərəf yönəldildilər.

İlkin cazibə daha sonra qəbul etməmənin səbəbi olur.

Aşağıda göstərilən nümunələrdə yəhudilərin qəbilə sədaqəti və onların təcavüzkarlığı barədə danlaqlar haqqında ümumi ideya arasında sıx əlaqə aydın görünür. Burada təsdiq etmək kifayətdir ki, qəbiləyə sədaqət təcavüzkar gəlməni istisna etmək üçün bəraət kimi meydana çıxır, çünki o həmişəlik tanınmasına cəhd etdiklərinin həyatını kədərləndirməyi arzu edən yəhudi olaraq qalacaq. Eyni zamanda bu ideya yəhudi cəmiyyətinin obrazının təsvirini, səmimi, ailəcanlı kimi, görünür, Amerika sivilizasiyasının ənənələrində möhkəm formalaşmış və texnologiya səmərəliliyinin qaydalarına tabe olanlar üçün qadağan edilmiş görünən yad qrup çərçivəsində arxaik yaranma kimi başa çatdırır.

Yəhudi “qəbiləsinin” gizli cəzbedici gücü M102-nin (bütün şkalalar üzrə yuxarı ballar toplayıb) fikirlərində görünür:

“Mənim məktəbdə tanıdığım Yəhudi uşaqları məşhur yəhudi sahibkarlarının oğul və qızı idilər və onlar əlbir idilər. Bunu necə dəyişdirmək mümkün olduğunu demək çətindir. Görünür, başqa insanların düşündükləri onları tamamilə maraqlandırmır. Bu onların təbii xasiyyətinin xüsusiyyətidir. Onları işgüzar həyatdan sıxışdırmağa çalışmaq düzgün olmazdı, çünki onlardan bəziləri ölkəmizin ən hiyləgər biznesmenlərdirlər. Onlardan əksəriyyəti yaxın vaxtlarda Almaniyadan gəliblər və mən güman edirəm ki, tezliklə onlar geri qayıdacaqlar. Bu insanların bəziləri fövqəladə zirəkdir, onlar hamısı yumruq kimi dayanırlar, həmişə öz kapitallarını artıraraq, ticarətdə müvəffəqiyyət qazanırlar. Almaniyada almanlara yəhudi-biznesmenlər lazım olacaqlar, onlar bütün pulları yığacaqlar və orada biznes quracaqlar. (Siz qadın-yəhudilər haqqında nə düşünürsünüz?) Onlardan bəziləri çox cazibədardır, digərləri öz dairəsinə qapanmışdır. Onlar inamları ilə bağlı olaraq, kişilərə tabedirlər.”

Yəhudi ailəsinin daha patriarxal strukturu, həqiqətdə və ya təxəyyüldə olmasından asılı olmayaraq, müəyyən mənada, görünür, seksual cazibəyə malikdir. Hesab edirlər ki, yəhudi qadınları “kişilərin bütün arzularını yerinə yetirirlər; yəni qeyri-yəhudi mənşəli Amerika qızlarından gözləmədiklərini”. Ancaq, digər tərəfdən, Amerika mədəniyyətində seksual məmnunluq haqqında təsəvvür məmnunluğu verməyə söz verən qadının sosial əhəmiyyətini ehtimal ki, azaldır. Burda həmçinin yəhudilərin üstünlüyünün tanınması öz ziddiyyəti ilə dönür.

Ailənin sıx birliyi haqqında təsəvvürün necə güclü düşmənçiliyin hissi ilə yüklənmiş düşkünlüyün xüsusiyyətlərini qəbul edə bilməsini F113 (E şkalasında yuxarı F və RES şkalalarında bir qədər aşağı ballarla olan cazibədar, bir az əsəbi 26 yaşlı qadın) göstərir.

Onun hiddətinə yəhudi soyadları və onların dəyişdirməyə çalışmaşı səbəb olur. Öz tanış-yəhudiləri haqqında o xüsusi ləhcə ilə danışır, onlar zəngin olduqlarına görə “bir sıra gülməli evlərdə yaşayırlar”, amma bir qədər pis şöhrət qazanıblar. Onun yəhudilərin ailə həyatı haqqında müşahidələrindən həqiqət olan bəzi fikirlərində, yəhudilərin belə davranışını müəyyən edən eqoizm haqqında və onun “şərablar” kimi müəyyən edilən sərt qiymətləndirilməsi paranoik təsəvvürlərlə sıx bağlıdır:

–Onlarla ünsiyyətdən ən xoşagəlməz təcrübəni mən bir neçə il Havay adalarında telefonçu işləyəndə qazandım. Mənə Nyu-Yorkla bağlı bütün telefon söhbətlərini dinləmək lazım olurdu, buna görə mən minlərlə söhbət eşidirdim. Onlardan 90 faizi evə zəng edən zəngin yəhudilərin payına düşürdü. Onlar haqqında bircə yaxşı şey mən deyə bilərəm ki, bu da onların ailəyə olan sədaqətidir. Ancaq bunda onların eqoizmi görünür: tam olaraq, şəxsi danışıqlara sərf edilmiş telefon söhbətləri və bu zənglərə xərclənən pul.

–Bəs işgüzar danışıqlar?

–Mən əsasən gecə vaxtı işləyirdim. Amma başqa qızlar danışırdılar ki, bu gündüz telefonla işgüzar danışıqları aparan həmin insanlar idilər.

–Sizin necə müəyyən etdiniz ki, bu yəhudilər idi?

–Səslərinə və danışıqların məzmununa görə. Eqoistlər.

–Bu halda sizin tanımadınız yəhudilər ola bilərdilər?

–Düşünmürəm. Yəhudiləri tədricən səsə görə ayırmağa başlayırsan.

İ.

AŞAĞI BAL YIĞAN SUBYEKLƏR HAQDA MÜŞAHİDƏLƏR

Bu fəsildə biz antisemitizmin və onların arasında yaranan struktur əlaqələrin təzahürünün formalarının tədqiqatında cəmləşəcəyik. Biz münasibət haqqında ətraflı müzakirədə azlıqlar probleminə, antisemitlərə və “antiantisemitlərə” toxunmadıq. Görünür nisbətən spesifik fikirləri və nöqteyi-nəzərləri təhlil etmək onların yoxluğunu tədqiq etməkdən, daha perspektivli, daha asandır. Bizə elə gəlir ki, tədqiqatda səthi ideoloji strukturu və səciyyəvi determinantları əhatə edən aşağı bal yığanların tipi üzrə bütöv təsviri müəyyən dərəcəyə qədər çəkməyi bacardıq.

Ancaq aşağı bal yığan kateqoriyasının irqi məsələlərə olan tam laqeydliyi bu problemə aid materialın yığımının imkanlarını məhdudlaşdırır. Bundan başqa, bizim tədqiqatımızın praqmatik aspekti bizi təbii surətdə diqqətimizi ərazilərə deyil, daha çox təhlükə zonasının analizinə ayırmağa məcbur edir, faşizm üçün potensiallıq təşkil etdiklərinə görə onları diqqətsiz qoya bilərik. Bütövlükdə aşağı bal yığan kateqoriyasının nöqteyi-nəzəri e-contrario-u-nun bir çox hallarda polemik olaraq, bu mədəni mühitdə yayılmış antisemit təsəvvürlərə qarşı qoyulan aşağı bal yığan kateqoriyasının nöqteyi-nəzərini müəyyən etməsi üçün kifayət olacaq.

Ancaq aşağı bal yığan haqqında bir neçə qeyd etməyə icazə vermək olar, təkcə ümumi mənzərənin tamamlanması üçün deyil, həm də ona görə ki, bu kateqoriyanın nümayəndələri azlıqlar problemləri haqqında məsələyə öz cavablarında qərəzli ilə şəxslərin nöqteyi-nəzərinin sadə inkarının çərçivəsindən kənara çıxırlar və onların fikirlərinin qeyri-faşist xarakterini işıqlandırırlar.

Kateqoriyanın ümumi xarakteristikası aşağı bal yığan yəhudilərə onların münasibətində ikitərəfli mənada göstərilən vurğulanmış səmərəlilik olur. Bir tərəfdən, ümumi, o qədər tipik aşağı bal yığan daxili müşahidəyə meyl xüsusən harada görünür, orada irqi problemlər haqqında söhbət gedir. Daxili müşahidənin köməyi ilə antisemitizmdə onlar antisemitlərin problemini görürlər. Digər tərəfdən, onlar tarixi və sosioloji perspektivlər nöqteyi-nəzərindən azlıqların xüsusiyyətlərinə aid olan irqi suallara və məsələlərə baxırlar, ona görə hər kəsə rasional izah etmə və qeydlər əlçatan olur, amma irrasional obrazla.

İrqi məsələlərdə öz-özünə refleksiyanı təsvir edən nümunə kimi, M910, bütün şkalalarda aşağı bal yığmış universitet keşişi xidmət edə bilər. O, əksər aşağı bal yığan kimi intellektual fəaliyyətə ifadə edilmiş meylə malikdir və qərarsızlığa, şübhələrə və şəxsi fikir ayrılığı tendensiyasını aşkar edir. Qərəzlilərə o açıqürəkliliklə, hərçənd ki, bir qədər sadə tərzdə qapılır.

Sizin fikrinizcə, qərəzliliyin səbəbi nədir?

– Çox güman ki, ən çox fərdlərə məxsus inamsızlıq və inamsızlıq qorxusu əsas səbəbdir. Mənim mühitimdə yəhudilər haqqında uca danışan insanlar, yaponlar tərəfindən tərk edilmiş mülkiyyəti mənimsəyənlərdir…və onlar onların qayıtmasından ehtiyat edirlər… bir də yaponlar işdə inadkar olduqlarından onlarla rəqabətdən qorxurlar …

– Siz güman edirsiniz ki, əsasən istehsal münaqişəsi haqqında söhbət gedir?

– Xeyr, tam olaraq istehsal olmayan sahələrdən, və mən dü şünmürəm ki, onu iqtisadi cəhətdən həll etmək mümkün olacaq … Bütün insanlar hər halda özünü tərəddüdlü hiss edirlər. Bu kifayət qədər gizlədilmiş ola bilər; ola bilər ki, onlar bunu anlamırlar, və yaponların burada günahı yoxdur, amma məhz onlardan qisas alırlar. İnsanlar axı qəribə varlıqdırlar (gülür), və onlar amansızdır.

–Qərəzli insanlara üstün gəlmək üçün nə etmək lazımdır? Düşünürəm ki, bu bir növ kontroldur, yəni faktları aşkar etmək lazımdır, bu kömək edə bilər, ancaq bu yolla problemi həll etmək mümkün deyil… məsələn, qaradərililərin və ağ insanların donor qanını müxtəlif sınaq şüşələrinə bölməyə ehtiyac yoxdur, amma axı bir çox insanlar yaponları satqın hesab edir və inanır ki, bu xüsusiyyət irsən keçir. Əlbəttə, çoxları sadəcə cəfəngiyat danışır.

M203 (liberal baxışlı müəllim) guya anadangəlmə xüsusiyyətlərlə bağlı dinamik amillərin rolunun dəqiq izahatını verir. O kolleclərdən birində ingilis filologiya elmindən dərs deyir və bütün şkalalarda aşağı bal yığın. Onun həyat nöqteyi-nəzərləri pozitiv xarakter daşıyır, o semantikanın problemlərinə böyük maraq göstərir, amma onu bütün xəstəliklərin əlacı hesab etmir. Onun azlıqlar probleminə olan münasibəti yaponların qiymətləndirilməsində cəmləşdirilib:

“Əgər nasistlər almanları bir nəsil ərzində dəyişdirməyi bacardısa, onda bir və ya iki nəsil yaponları demokrat etmək olar. Hər kəs uyğun olan şərait vaxtı hər kəs ola bilər”.

Söhbət antisemitizmdən gedəndə, o izah qismində tarixi amili seçir: pis niyyətlə yəhudilərə boynuna qoyulmuş adlar. Bu spesifik amilin sərbəst seçimi ola bilsin ki, məhz, onun semantikaya olan sədaqəti ilə izah olunur:

–Antisemitizmlə hər şey bir qədər başqa cür olur. Semitləri müəyyən etməyə o qədər də asan deyil. Düşünürəm ki, bu hər şeydən əvvəl onların adları ilə bağlıdır. Məsələn, sizin adınız üzrə mən deyə bilərdim ki, siz yəhudisiniz, hərçənd görünüş üzrə mən bu müəyyən etmədim, elə deyilmi?

–Bəli. (Dindirilən çox açıq fikir bildirir. Onun utanmasını ələ verən tək əlamət onun əvvəlcə ona “semit” sözünə üstün lük verərək “yəhudi” sözünü istifadə etməkdən çəkinməsi idi. Daha sonra, o “yəhudi” sözünü də sakitcə tələffüz edirdi.)

Onun müsahibə alanın yəhudi mənşəyini vurğulamağa hazırlığı diqqətəlayiqdir. Onun üçün “yəhudi” sözündə sirli heç nə yoxdur, həmçinin yəhudi olmaq – onun üçün biabırçılıq deyil. Buna görə də onun həmsöhbətlə bu sözün aid olduğu danışığında ton sərbəstdir. Ancaq aşağı bal yığanın özünü müdafiə etməli olmağı və başqasını incitməyi arzu etməli olduğunu hesab etməsəydi, müsahibə alanın mənşəyini yolüstü müzakirə etməsini təsəvvür etmək çətindir. “Siz axı özünüz də yəhudisiniz, elə deyilmi?”

Obyektiv düşünən müsahibə alınanın səmərəliliyi hər şeydən əvvəl azlıqlara qarşı klişe olan təhqiredici sözlərdən istifadə etməməsində özünü büruzə verir. Çox vaxt bu imtina şüurlu olaraq və aydın görünür: şəxsiyyət anlayışı bütün ciddiliklə qəbul edilir. Yenə M910-a istinad edək.

Onun fikirlərində mütənasibliyin hissi aydın görünür, hətta hadisələrdə, o klişedən istifadə etməkdən imtina edəndə belə irqin fiziki əlamətlərinin mövcudluqlarına etiraz etmir, ancaq onu əhəmiyyətsiz hesab edir: