Zəmanəmizin qəhrəmanı

Adama elə gəlirdi ki, bu yol bizi göyə aparıb çıxaracaq. Çünki yol göz işlədikcə yuxarı dırmanır, ov gözləyən qaraquş kimi dünəndən bəri Qüd-Dağı zirvəsinə qonmuş buludlar arasında itib yox olurdu. Qar ayağımızın altında xırçıldayırdı. Hava o qədər seyrəkləşmişdi ki, güclə nəfəs alırdıq, qan beynimizə vururdu. Lakin, bununla belə, bütün damarlarıma sevincli bir hiss yayılırdı. Dünya üzərində belə uca yerdə dayandığımıza görə fərəhlənirdim. Boynuma alıram ki, bu, bir uşaq duyğusuydu, lakin cəmiyyətdən uzaqlaşıb təbiətə yaxınlaşdıqca qeyri-ixtiyari hamımız uşaq oluruq. Öyrəndiyimiz, bildiyimiz hər şey beynimizdən silinir, qəlbimiz saflaşır. İnsan ayağı dəyməyən dağları mənim kimi gəzmiş, uzun müddət onların gözəl mənzərələrinə tamaşa etmiş, bu saf havanı acgözlüklə udmuş hər adam mənim bu gözəllikləri başqalarına nağıl etmək, çatdırmaq, təsvir etmək istəyimi, əlbəttə ki, anlayacaqdır. Budur, nəhayət, dırmaşıb Qüd-Dağa çıxdıq. Dayanıb ətrafa boylandıq. Dağın üzərində boz bulud topası sallanmışdı. Onun soyuq nəfəsi tezliklə tufan qopacağını göstərirdi. Lakin şərq hələ o qədər aydın və ulduzluydu ki, biz, yəni Maksim Maksimıçla mən tufan olacağını tamamilə unutmuşduq… Ştabs-kapitanda gözəlliyi və təbiətin əzəmətini duymaq hissi öz sözlərindən vəcdə gəlmiş hekayəçilərin hissindən güclü, həm də dəfələrlə canlı idi.

– Belə görünür, siz bu gözəl mənzərələrə alışıbsınız? – mən soruşdum.

– Bəli, güllə vıyıltısına da, qəlbimizin qəfil döyüntüsünü gizlətməyə də alışmaq mümkündür.

– Elədir, bəzi köhnə əsgərlərə bu musiqinin hətta xoş gəldiyini də eşitmişəm.

– Məlum məsələdir. Düzünü bilmək istəsəniz, bu, xoş bir duyğudur, ancaq yenə səbəb adamın ürəyinin şiddətlə döyünməsidir. Bir baxın, – deyə o, şərqi göstərdi, – görün bir nə ölkədir!

Doğrudan da, belə mənzərəni başqa bir yerdə görəcəyimə inanmıram: aşağıda, ortasından iki gümüş tel kimi Araqva ilə başqa kiçik bir çayın axıb getdiyi Koşuyar vadisi gərilmişdi. Səhərin ilıq şüasından qaçaraq yaxındakı keçidə doğru can atan göyümsov duman vadinin üzəriylə sürünürdü. Sağda-solda qarla, kol-kosla örtülmüş alçaqlı-ucalı dağ yolları bir-birini kəsir… uzanıb gedirdi. Ətrafda bir-birinə bənzəyən iki qaya belə yox idi. Üstünə al qızartı çökmüş qarlar o qədər az, o qədər parlaq idi ki, adam ömrünün sonunadək burda qalıb yaşamaq arzusuna düşürdü. Günəş sürməyi bir dağın başından təzə-təzə boylanırdı. Bu sürməyi dağı yalnız gözü öyrəşmiş adam tufan buludlarından ayıra bilərdi. Lakin günəşin üzərinə qan rəngində bir şırım çəkilmişdi ki, yol yoldaşım buna xüsusi diqqət yetirdi.

Ştabs-kapitan arabaçılara bağırdı:

– Mən sizə demədimmi ki, bu gün hava pozulacaq, tələsmək lazımdır?! Yoxsa Krestovayada tufan bizi yaxalar. Tərpənin!

Təkərlərin sürüşməməsi üçün onlara zəncir bağladıq. Atların cilovundan yapışıb dağı enməyə başladıq. Sağımız sıldırım bir qaya, solumuz elə dərin bir uçurum idi ki, dibindəki osetin kəndi qaranquş yuvası kimi görünürdü. Bir hökumət qulluqçusunun silkələnən arabada ildə azı on dəfə, həm də gecənin zülmətində bu yoldan gəlib keçdiyini düşünəndə dəhşətə gəldim. Bizim arabaçıların biri yaroslavllı rus mujiki6, digəri osetin idi. Yan atlarını qabaqcadan açmış osetin atının cilovundan tutub ehtiyatla çəkir, bizim bivec rus isə hətta arabadan da düşmürdü. Mən ona:

– Sən, heç olmasa, mənim çamadanımın qeydinə qal, onu gətirmək üçün dərənin dibinə düşmək istəmirəm, – dedim.

O, mənə belə cavab verdi:

– Eh, cənab! Bu yolu birinci dəfə getmirik ki!

O, haqlı idi – biz mənzilə, doğrudan da, salamat gəlib çıxdıq. Əgər insanlar bir az dərindən düşünsəydilər, anlayardılar ki, həyat üçün bu qədər narahat olmağa dəyməz.

Yol boyu istəyirdim ki, ştabs-kapitan Bela əhvalatının davamını danışsın, amma onu məcbur etmək istəmədim.

Nəhayət, biz Qüd-Dağından Şeytan Vadisinə endik. Şeytan Vadisinə girəndə ştabs-kapitan qarla örtülü bir təpəni göstərib:

– Bu da Xaçlı Dağ! – dedi.

Təpənin kəlləsində bir daş xaç qaralırdı. Onun yanından keçən yol güclə görünürdü. Bu yoldan ancaq böyürdəki yolu qar bağlayanda gedirdilər. Arabaçılarımız hələ qar uçqunu olmadığını bildirdilər və atları əldən salmamaq üçün bizi dolama apardılar. Yolu dönəndə beş osetinə rast gəldik. Onlar qulluqlarını tərif edərək arabaların təkərlərindən ya-pışdılar. Səs-küylə arabalarımızı itələməyə və atlara kömək etməyə başladılar. Doğrudan da, təhlükəli yol idi. Sağda, başımızın üstündə sanki bir küləyə bənd imiş kimi uçub dərəyə töküləcək qar yığınları sallanmışdı. Dar yolda qar o qədər də çox deyildi. Bəzi yerlərdə qar ayağımızın altından qaçırdı. Bəzi yerlərdə isə ərimiş qar gecənin şaxtasında buz bağlamışdı. Sürüşüb yıxılmamaq üçün üzüyuxarı çətinliklə qalxırdıq. Bir kərə atlar büdrədi. Saat ikidə Xaçlı Dağı güclə dolanıb qurtardıq – iki saata iki verst! Bu arada buludlar aşağı çökdü, dolu və qar yağmağa başladı. Külək dərəyə soxularaq vıyıldayır, sanki fit çalırdı. Azacıq sonra daş xaç şərqdən bir-birinin ardınca gələn sıx duman içində gizləndi. Yeri gəlmişkən deyim ki, belə bir rəvayət var ki, guya bu xaçı Pyotr Qafqazdan keçərkən qoydurmuşdur. Lakin, birincisi, Pyotr yalnız Dağıstana gəlmiş, ikincisi də, xaçın üzərində iri hərflərlə onun general Yermolovun əmri ilə 1824-cü ildə qoyulduğu yazılmışdı. Ancaq xaçın üzərindəki yazıya baxmayaraq, bu rəvayət o qədər kök salmışdı ki, adam bilmirdi hansına inansın. Həm də biz yazıya inanmağa alışmamışıq axı.

Kobi stansiyasına çatmaq üçün xeyli yol vardı. Atlar əldən düşmüşdü, biz üşüyürdük. Buz bağlamış beş verst yolu bu vəziyyətdə gedə bilməzdik.

Boran bizim doğma şimal boranları kimi, getdikcə daha şiddətlə uğuldayırdı. Ancaq onun vəhşi mahnıları kədərli və iniltili idi. “Sən də yurdundan didərginsən,” – deyə düşündüm. “Geniş, azad çöllərin həsrəti ilə ağlayırsan! Orada qanadlarını açmağa bolluca yer var. Burda isə özünü dəmir qəfəsin barmaqlıqlarına çırparaq, qıy vuran qartal kimi darısqallıqda boğulursan”.

Ştabs-kapitan:

– İşimiz xarabdır! – dedi. – Baxın, dörd tərəfimizdə dumandan, qardan başqa bir şey görünmür. Ehtiyatlı olun, ya uçuruma yıxılarıq, ya da bir xəndəyin dibinə düşüb qalarıq. Aşağıda isə, yəqin, Baydara elə coşub ki, keçmək olmayacaq. Ah, bu Asiya! Nə adamlarına, nə də çaylarına bel bağlamaq olar!

Arabaçılar söyüş söyə-söyə, çığıra-çığıra atları döyəcləyirdilər. Atlar fınxırıb dirənir, qırmancların vıyıltısına baxmayaraq, yerlərindən tərpənmək istəmirdilər. Axırda arabaçılardan biri dedi:

– Cənab, axı bu gün biz Kobiyə yetişə bilmərik. İmkan var ikən, izin verin, sola burulaq. Baxın, dağın döşündəki qaraltını görürsünüz? Daxmadır, yolçular həmişə orada düşüb havanın açılmasını gözləyirlər.

Sonra da o, osetinləri göstərərək əlavə etdi:

– Bunlar deyirlər ki, araq pulu versəniz, bələdçilik eləyərik.

Ştabs-kapitan:

– Bilirəm, qardaş, sənsiz də bilirəm! – dedi. – Bu məlunlar araq pulu qoparmaq üçün bəhanə tapdıqlarına sevinirlər.

Mənsə dedim:

– Lakin etiraf edim ki, bunlarsız işimiz çətin olardı.

– Elədir, elədir, – deyə ştabs-kapitan donquldandı. – Bu bələdçilər həmişə belədir, harada qazanc olduğunu dərhal duyurlar, bunlarsız yolu tapmaq olmazmış, guya.

Dağın döşündə, həqiqətən də, nə isə vardı. Daxma olduğunu güman edib ona sarı döndük. Əyinləri cır-cındır olan daxma sahibləri bizi mehribanlıqla qəbul etdilər. Mən ocağın qırağında əyləşərək:

– İşlərimiz yaxşılaşır, – dedim, – indi siz Bela əhvalatının ardını danışa bilərsiniz! Əminəm ki, hadisə söylədiyinizlə bitməyib.

Ştabs-kapitan hiyləgər bir təbəssümlə göz vuraraq cavab verdi:

– Nə üçün siz bu qədər əminsiniz?

– Çünki qayda belədir: qeyri-adi bir şəkildə başlanan iş eləcə də bitməlidir.

– Haqlısınız… Amma bu əhvalatı yadıma salanda o qədər kədərlənirəm ki! Bela çox qəşəng qız idi! Mən ona öz qızım kimi alışmışdım, o da mənim xətrimi çox istəyirdi.

Sizə deməliyəm ki, mənim ailəm yoxdur. Artıq on iki ildir ki, ata-anamdan da xəbərim yoxdur. Əvvəldən evlənmək haqqında düşünmədim, indi isə bu, mənə yaraşan iş deyil! Mən əzizləmək üçün bir bala tapdığıma sevinirdim. Bela bəzən bizə mahnı oxuyur, ya da oynayırdı! Bizim quberniya qızlarını görmüşəm. İyirmi il əvvəl bir dəfə Moskvada klubda olmuşam, onlar hara, Bela hara!.. Qriqori Alekseyeviç onu kukla kimi o qədər bəzəyir, o qədər nazını çəkirdi ki, Bela axırda elə gözəlləşdi – daha nə deyim… Çöhrəsindəki, əllərindəki gün ləkələri getdi, yanaqları allaşdı… Ah, nə qədər şən idi. Həmişə zarafatlaşar, dəcəllik eləyərdi… Yeri cənnət olsun!..

Atasının ölüm xəbərini ondan xeyli vaxt gizlətdik. Biləndə iki gün ağladı, sonra isə unutdu.

Dörd ay olduqca yaxşı keçdi. Qriqori Alekseyeviç ova getməyi çox xoşlayırdı. Belanı qaçırdıqdan sonra qala bürcündən bir addım da qırağa çıxmamışdı. Lakin bir gün heç kəsə bildirmədən ova getdi. Bütün günü yox oldu. Bir dəfə də getdi, iki dəfə də, sonralar daha tez-tez getməyə başladı.

İndiki kimi gözlərimin qabağındadır – bir gün səhər onlara getdim. Bela çarpayıda oturmuşdu. Rəngi elə qaçmış, elə qəmgin idi ki…

– Peçorin haradadır? – deyə soruşdum.

– Ova gedib.

– Bu günmü gedib?

– Yox, dünən, – dedi.

– Bəlkə, başına bir iş gəlib?

– Mən dünən bütün günü hey fikirləşmişəm, – deyə Bela göz yaşları içində cavab verdi. – Bəlkə, onu bir qaban yaralayıb, ya bir çeçen tutub dağlara aparıb… İndi isə mənə elə gəlir ki, o, artıq məni sevmir.

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.

1

epolet – bəzəkli paqon

2

sürtük – beli dar, uzunətəkli, ikibortlu kişi üst geyimi

3

verst – 1.06 kilometrə bərabər rus uzunluq ölçüsü (metr üsuluna keçməzdən əvvəl işlənirdi)

4

podporuçik – çar ordusunda hərbi rütbə

5

buza – Bolqarıstan, Krım və Qafqazda yayılmış, buğda və ya arpa unundan hazırlanan zəif alkoqollu içki

6

mujik – burjua-zadəgan jarqonunda kobud, qaba, savadsız, cahil adam mənasını verir.