Cinayət və Cəza

Birdən ona elə gəldi ki, o biri otaqda kimsə gəzinir, hətta zəif bir çığırtı da eşitdi. Sanki kimsə qırıq-qırıq inildəyib susdu. Raskolnikov güclə nəfəs alırdı. Birdən yerindən qalxdı, baltanı götürüb yan otağa cumdu.

Lizaveta əlində böyük bir bağlama otağın ortasında durub öldürülmüş bacısına baxırdı. O, donub-qalmış, rəngi ağarmışdı. Raskolnikovu görəndə əsməyə başladı, yavaş-yavaş geri çəkilib divara söykəndi. Balaca uşaqlar kimi dodaqlarını büzdü, lakin səsini çıxarmadı. Bir əlini onu özündən uzaqlaşdırırmış kimi irəli uzatdı. Ancaq gec idi…

Bu ikinci ölümdən sonra qorxu onu daha artıq bürüdü. O, indi nəinki sandığa, heç otağa sarı da getmədi.

Baltanı mətbəxdə içində yarıya qədər su olan vedrəyə salıb yudu. Baltanın ağzını mətbəxdən çəkilmiş ipə sərilən paltara silib yenə paltosunun içindəki ilgəyə taxdı. Diqqətlə paltosuna, şalvarına, uzunboğaz çəkmələrinə baxdı. Otağın ortasında durub düşünürdü: “Aman Allah, qaçmaq lazımdır!” Dəhlizə cumdu. Qapıdan çıxanda dəhşətə gəldi. Dəhlizdən pilləkənə çıxan bayır qapı açıq qalıbmış. Əlbəttə, Lizaveta oradan keçmişdi, divarı yarmamışdı ki.

Raskolnikov ayağını pilləkənə qoymuşdu ki, ayaq səsləri eşidildi. Səs getdikcə yaxınlaşırdı. Adam dördüncü mərtəbəyə qalxmağa başlayanda o, cəld içəri keçib cəftəni vurdu. Adam qapıya çatıb zəngi çaldı. Dayanıb bir az gözlədi. Birdən səbri tükəndi. Var gücü ilə qapının dəstəyindən tutub dartmağa başladı. Qapını elə bərk dartırdı ki, cəftə az qalırdı yerindən çıxsın. Raskolnikov cəftənin atılıb-düşməsinə dəhşətlə baxır, açılacağını küt bir ağrı ilə izləyirdi. Başı yenə hərlənməyə başladı. Adam dayanmadan zəngi çalırdı. Elə bu an başqa adamın ayaq səsləri eşidildi. O, qapıya çatıb soruşdu:

– Salam, Kox. Heç kim yoxdu?

Səsindən cavan adama oxşayırdı.

– Əşi, az qalmışdı qapını sındırım.

– Mən də pul almaq istəyirdim.

– Kaftar özü vaxt təyin edib, özü də evdə yoxdu.

– Dalandardan soruşaq, görək hara gedib.

– Axı həmişə evdə olur.

Birdən cavan oğlan dedi:

– Dayanın, axı qapı kilidlənməyib, içəridən cəftələnib. Deməli, evdə kimsə var.

– Baho, doğrudan. Bəs niyə qapını açmırlar? – Kox dedi.

– Siz burada qalın, mən dalandarı çağırım.

Kox qapının dalında dayandı. Raskolnikov sanki dəhşətli yuxu görürdü. Vaxt keçirdi. Kox öz-özünə:

– Gəlib çıxmadı ki… – deyib tələsə-tələsə aşağı endi. Ayaq səsləri kəsilən kimi Raskolnikov qapını açıb çıxdı. Qapını kip örtüb aşağı cumdu. Üç pilləkən düşmüşdü ki, aşağıda səs-küy qopdu. Aşağı mənzillərdən birindən kimsə çığıra-çığıra aşağı qaçdı.

– Mitka, Mitka! Lənətə gələsən!

Sakitlik çökdü. Elə bu vaxt bir neçə nəfər bərkdən və tez-tez danışa-danışa yuxarı qalxmağa başladı. Raskolnikov bir neçə pilləkən aşağıda ikinci mərtəbədəki rəngsazlar işləyən mənzili gördü. Qapı taybatay açıq idi. Döşəmə təzə rənglənmişdi. Raskolnikov özünü içəri salıb qapının dalında gizləndi. Onlar açıq qapının qabağından keçib yuxarı qalxdılar. Raskolnikov pəncəsi üstə qalxıb aşağı yüyürdü. Aşağıda heç kim yox idi! Darvazada da! O artıq xilas olmuşdu. Dolanbac yolla evə gəldi. İş yaxşı gətirdi. Dalandar yenə orada yox idi. Baltanı götürdüyü yerə qoydu.

Otağına girib bayğın halda divanın üstünə yıxıldı…

İKİNCİ HİSSƏ

I

Yerindən qalxmağa halı yox idi. Ayılıb divanın üstündə oturdu. Birdən bütün olanlar yadına düşdü. Az qala dəli olacaqdı. Ayağa qalxıb üst-başını yoxladı. Pal-paltarına diqqətlə baxdı ki, görsün qan ləkəsi varmı. Şalvarına baxanda gördü ki, didilib saçaq-saçaq sallanan ətəyi qana bulaşıb. Bıçağı götürüb saçaqları kəsdi. Paltosunun içinə tikdiyi ilgəyi söküb parçaladı. Pul kisəsini və sandıqdan çıxardığı şeyləri aparıb küncdə qopub sallanmış divar kağızının altına təpdi.

Əldən düşmüşdü, şiddətli üşütmə bədənini sarmışdı. Huş onu apardı. Nastasya çığıra-çığıra qapını yumruqlayanda oyandı:

– Aç qapını, ölmüsən, nədir?!

Sonra dalandarın səsi eşidildi:

– Bəlkə, evdə yoxdur.

– Bəs cəftəni içəridən kim vurub?

Tez qalxıb oturdu. Otaq elə balaca idi ki, heç yerindən qalxmadan əlini uzadıb cəftəni açdı. Dalandar ikiqat bükülmüş kağızı ona uzatdı:

– Çağırış vərəqəsidir, polis idarəsinə çağırıblar.

Dalandar getdi.

Nastasya dalandarın dalınca çıxdı.

Raskolnikov şinelini tələsik geyinib çıxdı. Pilləkəndə yadına düşdü ki, şeylərin hamısı divar kağızının altında qaldı. Düşündü ki, məni idarəyə çağırıb sonra gəlib evi axtaracaqlar. Ancaq geri dönmədi. Əlini yelləyib yoluna davam etdi.

Polis idarəsinə çatanda düşündü: “İçəri girib diz çökəcəyəm, açıb hamısını deyəcəyəm”.

…Nəhayət, məhəllə polis nəzarətçisinin köməkçisi olan poruçik gəldi. O, çəp-çəp, bir az da nifrətlə Raskolnikova baxdı.

– Nə istəyirsən? – deyə zabit çığırdı.

Raskolnikov birtəhər:

– Çağırış vərəqəsi üzrə…

Kargüzar qabağındakı kağızlardan ayrılaraq:

– Tələbədən pul tələb olunur, ona görə çağırılıb.

Polis Raskolnikovun qabağına bir dəftər atdı:

– Oxuyun. Sizdən şikayət gəlib. Pul vermirsiniz! Aleksandr Qriqoryeviç, göstərin ona.

Raskolnikov oxuduğundan heç nə başa düşmədi. Kargüzardan soruşdu:

– Bu nədir?

– Sizdən verdiyiniz iltizamnamə üzrə yüz on beş manat pul tələb olunur. Doqquz ay əvvəl dul qadın Zarnitsinaya verdiyiniz iltizamnamə indi saray müşaviri Çebarova çatmışdır.

– Axı o, yaşadığım mənzilin sahibəsidir.

– Nə olsun?

O, ayaq üstə durub əlindəki kağızı gah oxuyur, gah da qulaq asır, cavab verirdi.

Poruçik içəri yenicə daxil olan məhəllə nəzarətçisi Nikodim Fomiçə üzünü tutdu:

– Əşi, belə şey olar?!

– Nə olub, İlya Petroviç? – deyə kargüzar poruçikə müraciət etdi.

– Daha nə olacaq?! Budur, bax, bu cənab tələbə, yəni sabiq tələbə borcunu ödəmir, otaqdan çıxmır, həmişə ondan şikayət gəlir. Hələ bir bunun üst-başına, geyiminə baxın.

– Dostum, kasıblıq ayıb deyil, – deyə Nikodim Fomiç dedi.

Birdən Raskolnikov Nikodim Fomiçə sarı dönərək dedi:

– Kapitan, lütfən, mənim vəziyyətimi nəzərə alın. Kasıb, xəstə tələbəyəm, kasıblıq məni cana gətirib. Ancaq daha oxumuram, çünki dolana bilmirəm. “N” quberniyasında anam, bacım var. Mənə pul göndərəcəklər, borcumu verəcəm.

– Bu axı bizim işimiz deyi, – kargüzar dedi.

Raskolnikov üzünü yenə Nikodim Fomiçə tutdu:

– Sizinlə tamamilə razıyam. Ancaq icazə verin bir məsələni izah edim. Şəhərə gələndən bəri onun mənzilində yaşayıram. Vəd etmişdim ki, qızını alacağam. Mənzil sahibəsi mənə çoxlu borc pul verirdi.

İlya Petroviç kobud şəkildə dedi:

– Bunun bizə dəxli yoxdur.

– Sizinlə razıyam, lakin bir il əvvəl qız yatalaqdan öldü. Ev sahibəsi mənə dedi ki, sizə arxayınam, ancaq yüz on beş manatlıq iltizamnaməni mənə verin, hesablamışam, borcunuz bu qədərdir. Bunu verən kimi sizə yenə istədiyiniz qədər borc pul verəcəyəm. Ta siz özünüz bu pulu verənə qədər iltizamnamədən istifadə etməyəcəyəm. Ancaq indi bu vəziyyətimdə iltizamnamə üzrə məndən pul tələb edir.

İlya Petroviç dedi:

– Cənab, bu danışdıqlarınızın bizə nə dəxli var axı?

– Siz lap insafsızlıq edirsiniz, – Nikodim Fomiç mızıldandı.

Kargüzar Raskolnikova dedi:

– Yazın da.

– Nə yazım?

– Mən sizə deyərəm.

Kargüzar Raskolnikova öz dilindən verəcəyi iltizamnaməni diktə etdi, o da yazdı. İltizamnamədə deyilirdi ki, borcumu indi verə bilmirəm, filan vaxt verəcəyəm, şəhərdən çıxıb getməyəcək, əmlakımı satmayacağam.

Birdən Raskolnikov düşündü ki, Nikodim Fomiçə yaxınlaşsın, dünən olanları ona danışsın. Bu vaxt Nikodim Fomiçlə İlya Petroviçin söhbətini eşitdi:

– İkisini də buraxmaq lazımdır. Əgər cinayəti onlar törədiblərsə, niyə dalandarı çağırırdılar, özlərini ələ vermək üçün? Bir də ki tələbə Pestryakovu darvazanın qabağında iki dalandar və meşşan arvad görüb. Kox da ki yuxarı qalxmazdan öncə yarım saat aşağıda gümüş əşyalar düzəldən ustanın yanında oturub.

– Özləri deyir qapını döydük, qapı bağlı idi, ancaq dalandarla gələndə qapı açıq olub axı.

– Əgər Kox səfehlik edib aşağı düşməsəydi, qatili tuta bilərdilər. Belə çıxır ki, qatil içəridə olub, onlar aşağı düşəndən sonra aradan çıxıb.

Raskolnikov şlyapasını götürüb qapıya sarı getmək istədi. Lakin qapıya çatmadı. Ayılanda özünü stulda oturmuş halda adamların arasında gördü. Nikodim Fomiç soruşdu:

– Siz xəstəsiniz?

– Yazı yazanda əli əsirdi, qələmi güclə tutmuşdu, – kargüzar dedi.

– Çoxdan xəstəsiniz? – İlya Petroviç soruşdu.

– Dünəndən…

– Dünən həyətdən çıxmışdınız?

– Bəli.

– Xəstə-xəstə? Saat neçədə?

– Axşam səkkizə işləyəndə.

– Hara getmişdiniz?

– Küçəyə.

Nikodim Fomiç dedi:

– Ayaq üstə güclə durub, sən də…

Hamı birdən susdu. İlya Petroviç:

– Yaxşı, daha sizi saxlamırıq, – dedi.

…Raskolnikov küçədə lap ayıldı. “İndi gəlib evi axtaracaqlar, şübhələnirlər!” Əvvəlki qorxu yenə başdan-ayağa onu bürüdü.

II

“Bəlkə, evi axtarıblar?! Birdən gedib görsəm, evdədirlər, onda?!”

Bu da onun otağı. Heç kim yoxdur. Əşyaları necə qoyubsa, elə də qalıb. Şeyləri paltosunun və şalvarının ciblərinə doldurdu. Pul kisəsini də içindəkilərlə birlikdə götürdü. Cəmisi səkkiz şey idi: iki xırdaca qutu, dörd kiçik meşin qutu, bir qızıl saat zənciri, qəzetə bükülmüş başqa bir şey, xırdaca qutulardakı, deyəsən, sırğa idi.

Əvvəl şeyləri çaya atmağı düşündü. “V” küçəsi ilə Nevaya sarı getdi. Lakin başqa təsadüf üz verdi. “V” küçəsindən meydana çıxanda birdən sol tərəfdə bir həyət darvazası gördü. Bura hər iki tərəfdən hasarlanmış adamsız bir yer idi. Hasarın üstündən emalatxananın bir hissəsi görünürdü. Yəqin, bura ya karet emalatxanası, ya dülgərxana, ya da bunabənzər bir yer idi. Darvazadan başlayaraq hər yerdə çoxlu daş kömür tozu qaralırdı. Birdən bayır divarın lap dibində gördüyü iri daşa sarı getdi. İkiəlli onun baş tərəfindən bərk-bərk yapışıb var gücü ilə çevirdi. Cibindəki şeyləri daşın altında əmələ gəlmiş çuxura atdı. Daşı çevirib əvvəlki yerinə qoydu. Torpağı eşib ayağı ilə daşın qıraqlarına basdı. Baxanda heç nə görünmürdü. İçində bir sevinc duydu: “Cinayətin izi itirildi. Daha məni ələ verəcək bir dəlil yoxdur!”

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.

1

Sayka – girdə buğda çörəyi

2

Seno meydanı – vaxtilə Sankt-Peterburqun bu meydanında quru ot (сено) satıldığı üçün XVIII əsrin sonlarından belə adlandırılır