Προμηθεύς Δεσμώτης

Aeschylus

Προμηθεύς Δεσμώτης

ΥΠΟΘΕΣΙΣ

Από την θαυμαστήν τριλογίαν του Αισχύλου «Προμηθεύς» μας σώζεται μόνον το δεύτερον μέρος, ήτοι ο «Προμηθεύς δεσμώτης». – Πρώτον μέρος ήτο ο «Πυρφόρος Προμηθεύς» και τρίτον ο «Προμηθεύς λυόμενος».

Φαίνεται δε η τριλογία αυτή να είναι από τα τελευταία έργα του μεγίστου τραγικού, διότι εις το σωζόμενον δεύτερον μέρος της υποφαίνεται η εισαγωγή τρίτου υποκριτού, ήτοι ο θεμελιώδης νεωτερισμός, τον οποίον έφερεν εις το θέατρον ο Αισχύλος.

Ο Προμηθεύς δεν έχει θέμα από την ιστορικήν παράδοσιν, αλλ' από την θρησκευτικήν των Ελλήνων μυθολογίαν, παρουσιάζεται δε ο ήρως του έργου μάλλον ως αιώνιον σύμβολον παρά ως εκπροσώπησις ενός πάθους ή καιρικών συνθηκών – όμοιος με τον Προμηθέα της Ησιοδείου Κοσμογονίας, ήτοι βοηθός της ανθρωπίνης σκέψεως και ενεργείας, ανώτερος δε μάλιστα εις τον Αισχύλον παρ' ό,τι ευρίσκεται εις τον Ησίοδον, διότι δυνατώτερα παρουσιάζεται η αιωνία πάλη μεταξύ της φύσεως και του ανθρώπου και τραγικώτατα φαίνεται η κακή μοίρα κάθε υπερτέρας και φιλανθρώπου διανοίας.

Ο Προμηθεύς, ένας από τους Τιτάνας, ισχυρός και μετά την καταστροφήν των άλλων Τιτάνων και την επικράτησιν του Διός, διότι υπήρξε φίλος αυτού και βοηθός εις τον αγώνα, παρουσιάζεται μεγάλος φίλος των ανθρώπων. Τους διδάσκει τας τέχνας και τρόπους διά να καλυτερεύσουν την αθλίαν ζωήν των, αποκρύπτει απ' αυτούς την φροντίδα και την πρόγνωσιν του θανάτου, διά να ζουν ευδαιμονέστεροι και τέλος, υπερβαίνων το μέτρον των αγαθών, τα οποία οι θεοί έταξαν διά τους ανθρώπους, τους χαρίζει το πυρ, κλέψας αυτό από την κάμινον του Ηφαίστου. Διά την πράξιν του όμως αυτήν οι θεοί οργίζονται εναντίον του και ο Ζευς αποφασίζει την καταδίκην του.

Έως εδώ ετελείωνε το πρώτον της τριλογίας δράμα, ο «Πυρφόρος Προμηθεύς».

Κατάδικος ο Προμηθεύς, μισητός από τους θεούς, απάγεται εις τον Καύκασον υπό των εκτελεστών της θεϊκής αποφάσεως, το Κράτος, την Βίαν και τον Ήφαιστον, τον μόνον που συμπονεί διά τα δεινά του. Και απ' εδώ αρχίζει το δεύτερον δράμα, ο «Προμηθεύς δεσμώτης». – Εκεί, επάνω εις απόκρημνον βράχον, ο Ήφαιστος με θλίψιν του καρφώνει ορθόν τον φιλάνθρωπον Τιτάνα, δένοντάς τον με δεσμά ακατάλυτα, δια να έρχεται ο αετός του Διός να του κατατρώγη καθημέραν το ήπαρ. Και εκεί, ενώ θρηνεί ο Προμηθεύς και διαμαρτύρεται, έρχονται αι Ωκεανίδες νύμφαι να τον παρηγορήσουν, ο πατήρ Ωκεανός να τον συμβουλεύση, πρόθυμος να τον βοηθήση, και ο Ερμής διά να τον χλευάση και να τον απειλήση, ώστε να κάμψη την αγερωχίαν αυτού. Αλλά ο Προμηθεύς αταπείνωτος, προλέγει δια το μέλλον τον εκθρονισμόν του Διός και κρατεί κρυφόν το περί τούτο μάντευμα, που το είχεν ακούσει από την Θέμιδα, την μητέρα του. Προτιμά να κατακεραυνωθή και να ριφθή εις τα Τάρταρα, παρά να φανερώση την πρόρρησιν πριν τον ελευθερώση ο Ζευς. Και το μοιραίον τέλος της αγερωχίας προς τους θεούς επέρχεται· η κατακεραύνωσις του Προμηθέως, δια να υποστή κατόπιν αυτός άλλας μεγαλυτέρας βασάνους, είναι το τέλος του δευτέρου μέρους της τριλογίας.

Η απολύτρωσις του Προμηθέως από τον Ηρακλή κατά συγκατάβασιν του Διός και πιθανότατα η κατόπιν της θεϊκής επιεικείας υποταγή του Τιτάνος εις τον Δία, τον εκπρόσωπον της Θείας Βουλής, απετέλουν το τρίτον δράμα, ήτοι την ομαλήν και κατά το ανθρώπινον αίσθημα λύσιν της όλης τριλογίας, σύμφωνα με τους κανόνας της αρχαίας τραγωδίας.

Αυτή περιληπτικώς είναι η υπόθεσις του Προμηθέως, που βέβαια ήτο εις την αρχαιότητα και μένει έως σήμερον το πλέον γενικόν, το πλέον συμβολικόν και το πλέον μεγαλήγορον δράμα όλων όσα ποτέ εγράφησαν.

$$I. Ζ.

Τα πρόσωπα της τραγωδίας

ΚΡΑΤΟΣ και ΒΙΑ (προσωποποίησις)

ΗΦΑΙΣΤΟΣ

ΠΡΟΜΗΘΕΥΣ

ΧΟΡΟΣ ΩΚΕΑΝΙΔΩΝ (ΝΥΜΦΩΝ)

ΩΚΕΑΝΟΣ

ΙΩ η ΙΝΑΧΟΥ

ΕΡΜΗΣ

ΠΡΟΜΗΘΕΥΣ ΔΕΣΜΩΤΗΣ

ΚΡΑΤΟΣΣε απόμακρο πλέον εφθάσαμε της γης τόπο,σε Σκυθικήν απάτητη κ' έρημη χώρα.Και τώρα εσύ Ήφαιστε να γνοιασθής πρέπειτης προσταγές όσες εσέ ο πατέρας έχει δώση,τον κακούργο αυτόν εδώ επάνω σε βράχουςψηλόκρημνους μ' άσπαστες να τον καρφώσηςαλυσίδες διαμαντοδεμένες. Γιατί τον δικό σουτον ανθό, της μυριότεχνης φωτιάς σουτη λάμψι κλέβοντας, αυτός εδώρησέ τηνστους θνητούς· ώστε γι' αυτό του εδώ το κρίμαστους θεούς χρέος είναι αντίποινα να δώσηγια να μάθη του Διός την εξουσία να στρέγηκαι τη φιλάνθρωπη γνώμη του να παραιτήση.ΗΦΑΙΣΤΟΣΚράτος και Βία, για σας του Διός φθάνειη προσταγή και τίποτα δεν σας μποδίζει.Όμως εμένα δεν μου βαστά η καρδιά μου·με το ζόρι θεό συγγενικό μας να τον δέσωσε βράχο κακοφούρτουνο. Αλλ' ανάγκηείτ' έτσι είτ' αλλοιώς εγώ παίρνοντας θάρροςσε τούτα να καταπιαστώ. Γιατ' είναιβαρύ τον λόγο ν' αψηφάμε του πατέρα.Της ορθόγνωμης Θέτιδος γυιέ υψηλογνώστη,άθελά μου άθελον εσέ πρέπει να καρφώσωμε αλυσίδες ασύντριφτες πάνω σε τούτοτο έρημο απ' ανθρώπους πετροβούνι,όπου ποτέ σου ουδέ φωνή ουδ' όψι ανθρώπουθα ιδής και τ' άνθος της μορφής θ' αλλάξηςαπ' του ήλιου τη λαμπρή φλόγα κτυπημένος,έτσι που ευχάριστη θα σου είναι η νύχτα,η πλουμιδόστολη, το φως να σου αποκρύβη.Κι' ο ήλιος το δροσόπαγο θα σκορπάη πάλι.Κ' έτσι πάντα θα γίνεται. Κ' εσένα ο πόνοςτου κακού ολοένα θα σε τρώη, γιατί ακόμηδεν έχει γεννηθή ο άξιος να στο ελαφρώση.Τέτοια σ' ευρήκαν για την αγάπη των ανθρώπων.Γιατί θεός εσύ, για των θεών μη έχοντας φόβοτην όργιτα, παράδωκες εις τους ανθρώπουςπερσότερες τιμές απ' ό,τι ωρίσθη.Γι' αυτό και τον άχαρο θα φυλάς βράχο τούτοορθόστητος και αγονάτιστος και δίχως ύπνο·κι' ανώφελα πολλούς θρήνους και γόους θα φωνάζης.Γιατί του Δία ο νους δύσκολα αλλάζει γνώμη,κι' ο νειόφερτος στην εξουσία πάντα σκληρός είναι.ΚΡΑΤΟΣΈτσι ας είναι. Τι χρονίζεις όμως και του κάκουθλίβεσαι γι' αυτόν; Και τι δεν καταριέσαιτον μισητότατον απ' τους θεούς θεόν ετούτον,που το αγαθό σου δόλια επρόδωκεν εις τους ανθρώπους;ΗΦΑΙΣΤΟΣΣτη συγγένεια βαρυταίριαχτ' είναι η δικαιοσύνη.ΚΡΑΤΟΣΣύμφωνος είμαι. Αλλά το λόγο του πατέραπώς είναι δυνατό να παρακούσης;Τούτο περσότερο δεν το φοβάσαι;ΗΦΑΙΣΤΟΣΠάντα εσύ άσπλαχνος κι' άγριος είσαι.ΚΡΑΤΟΣΣε τίποτε δεν ωφελεί θρήνος για τούτον.Και για τ' ανώφελα μάταιος είν' ο κόπος.ΗΦΑΙΣΤΟΣΩ εσύ πολυμίσητη των χεριών μου τέχνη.ΚΡΑΤΟΣΤι οκνεύεις; Των τωρινών ετούτων πόνωναιτία δεν είν' η τέχνη σου, να στο πω έτσι.ΗΦΑΙΣΤΟΣΌμως αυτή ενός άλλου ας είχε λάχει κλήρος.ΚΡΑΤΟΣΌλα μελλάμενα μας είναι, εξόν μονάχατους θεούς να ορίζουμε, κι' άλλος κανέναςελεύθερος δεν είναι εκτός ο Δίας.ΗΦΑΙΣΤΟΣΓνωρίζω το και δεν μπορώ ν' αντιλογήσω.ΚΡΑΤΟΣΔεν καταπιάνεσαι λοιπόν αυτόν να δέσηςεις τα δεσμά, μη σε νοιώση να οκνεύης ο πατέρας;ΗΦΑΙΣΤΟΣΝά, μπροστά σου ιδές της χειροπέδες.ΚΡΑΤΟΣΣτα χέρια του βάνοντάς τες δυνατά και στέρεακτύπα με το σφυρί και κάρφωσ' τα στο βράχο.ΗΦΑΙΣΤΟΣΤελειώνει όπου και νάν' και δεν αργεί το έργο τούτο.ΚΡΑΤΟΣΠιότερο χτύπα, σφίγγε και χαλαρωμένατα δεσμά πούπετα μην αφήνης. Γιατί άξιος είναικαι στα πλέον αμήχανα γλυτωμό ναύρη.ΗΦΑΙΣΤΟΣΑτράνταχτα είναι αυτός ο ώμος δεμένος.ΚΡΑΤΟΣΚαι τον άλλο κάρφωσ' τον τώρ' ασφαλισμένα,να μάθη ο δόλιος πως είν' αδεξιώτερος του Δία.ΗΦΑΙΣΤΟΣΕξόν αυτός άλλος δεν δύναται κανέναςδίκηο παράπονο να έχη μαζί μου.ΚΡΑΤΟΣΤώρα με σφήνας αδαμάντινης μυτερό δόντικάρφωσ' του δυνατά τα στήθη πέρα ως πέρα.ΗΦΑΙΣΤΟΣΑχ, για τους πόνους σου, Προμηθέα, στενάζω.ΚΡΑΤΟΣΚαι πάλι οκνεύεις συ και για του Δίατους εχθρούς στενάζεις; Κύτταξε μη λάχηνα λυπηθής τον εαυτό σου καμμιά μέρα.ΗΦΑΙΣΤΟΣΔεν βλέπεις θέαμα κακοθώρητο στα μάτια;ΚΡΑΤΟΣΒλέπω να λαμβάνη αυτός όσα του αξίζουν.Όμως τα δεσμά βάλε του στα πλευρά γύρω.ΗΦΑΙΣΤΟΣΚι' αυτό να πράξω θέλω. Μη πολυπροστάζης.ΚΡΑΤΟΣΝα μην προστάζω; Και με κραυγές ακόμαθα σου φωνάξω εγώ. Προχώρα κάτωκαι στα δεσμά τα σκέλη δέσμεψέ του.ΗΦΑΙΣΤΟΣΚαι τούτο εγίνηκε με λίγο κόπο.ΚΡΑΤΟΣΤων ποδιών τώρα τα σίδερα δυνατά χτύπα,γιατ' άγριος είναι τός που επρόσταξε το έργο.ΗΦΑΙΣΤΟΣΆγρια όμοια είν' η γλώσσα σου με τη μορφή σου.ΚΡΑΤΟΣΑς είσαι μαλακός εσύ, και τη δική μουτην αγριότη και την όργιτά μουτην τραχειά μη μου χτυπάς εμένα.ΗΦΑΙΣΤΟΣΠάμε· έχει πια δίχτυ γύρω στο κορμί του.ΚΡΑΤΟΣΕδώ τώρ' αυθαδίαζε και τα καλάτων θεών κλέβοντας στους θεούς δίνε.Σε τι τάχα οι θνητοί μπορούν να σ' ελαφρώσουν;Οι Θεοί ψεύτικα Προμηθέα εσέ ονομάζουν·χρειάζετ' εσέ του ίδιου κάποιος Προμηθέαςνα μηχανευθή απ' αυτά τα δεσμά να σε λυτρώση.ΠΡΟΜΗΘΕΥΣΩ αιθέρα θείε κι' ω εσείς πνοέςγοργόφτερες κι' ω ποταμιών πηγέςκι' ω αναρίθμητο γέλιο των κυμάτωντου πόντου κι' ω των όλων μητέρα γη·και τον στέφανο του ήλιου π' όλα θωρείκι' αυτόν καλώ διάδικο· ιδέστε όσα εγώδεινά, θεός όντας, από θεούς τραβώ·ιδέστε από τι μαρτύρια σπαραγμένοςτον άμετρο χρόνο θα διαβαίνω.Τέτοια ο νέος ηγεμόνας των θεώνάπρεπα εσκέφθη δεσμά για μένα.Γι' αυτό και για το μελλάμενο κακό, ωιμένα,στενάζω, πότε τάχα θάρθη μια μέρανα δώση τέλος σ' αυτά τα βάσανά μου.Όμως τι λέγω σου· όλα όσα μέλλονται γνωρίζωένα προς ένα κι αναπάντεχο κακό κανέναδεν θα με πλήξη. Τα που η μοίρα έχει τάξειπρέπει να δέχεται ατάραχα όποιος ξέρειπως της ανάγκης η εξουσία ανίκητ' είναι.Αλλ' ούτε να σιωπήσω κι' ούτε να μη σιωπήσωτα δεινά μου αυτά δύναμαι, που για να δώσωδώρα στους θνητούς ο άτυχος αυτά έχω πάθει.Σαν κυνηγός μες σε κούφιο ξύλο επήραπηγή κλεμμένη της φωτιάς, αυτής που είναι κάθε τέχνηςδιδάσκαλος στους θνητούς και ζωής τρόπος.Τέτοιο της αμαρτίας μου αυτής πληρώνωαντίποινο, σε τόπο ουρανοσκέπαστο δεμένοςμ' αλυσίδες. Όμως ποιος ήχος, τι οσμή έχει φθάσειως εδώ, αφανέρωτη πετώντας· τι να είναιαπό θεούς ή από θνητούς ή μαζί κι' απ' τους δυο;Τάχα κανείς στης γης την άκρη, σ' αυτόν το βράχοήρθε να ιδή τα βάσανά μου; ή τίποτε άλλοζητώντας ήρθε; Ιδέστε με θεό αλυσοδεμένοτον άμοιρο που τόσο τον εχθρεύθηο Δίας κ' οι θεοί τον μίσησαν όλοι,αυτοί που συχνά βρίσκονται στα δώματα του Δία,για τη μεγάλη αγάπη που είχα στους ανθρώπους.Αλλοί! τι φτερούγισμα πουλιών ακούω πάλικοντά μου; κι' ο αιθέρας γλυκά βουίζειαπό ελαφρό φτερών αχό· μέσ' στην ψυχή μουφόβο βάνει καθετί που εδώ ζυγώνει.ΧΟΡΟΣΣτροφή α'Μη φοβάσαι· φιλικό σου είναιτο πλήθος μας που με άμιλλα φτερών ανέβηως τον βράχο αυτό, μόλις έμαθε τη γνώμητου πατέρα· και γοργόπνοες οι αύρεςμ' εξεπροβόδησαν, γιατί ο αχός του χτύπουτου σιδήρου ως τα έγκατα έφθασε των άντρωντων δικών μου κ' έδιωξε τη δειλή εντροπή μουπου μ' εσυγκρατούσε· κι' αδέσμευτα έτσιστο φτερωτό μου άρμα χύμιξα για νάρθω.ΠΡΟΜΗΘΕΥΣΑλλοίμονό μου! κι' αλλοί!ω βλαστοί εσείς της πολύτεκνης Τηθύοςκαι κόρες εκείνου που γυροφέρνει όλητη γη μ' ένα ανύπνωτο ρέμμα,κόρες του Ωκεανού πατέρα,αγναντεύτε με κ' ιδέστε με εδώ πέραμε τι δεσμά καρφωμένος στου βράχουτα πιο ακρινά γκρεμά εγώ μένωφρουρός σε αζήλευτη φρουρά να στέκω.ΧΟΡΟΣΑντιστροφή α'Το βλέπω εγώ και καταχνιά στα μάτιαμεστή φόβου, πολυδάκρυτη, ω Προμηθέα,μου ήρθε, όταν είδα στους βράχους τούτουςτο κορμί σου να καρφώνεται σφιγμένοστα δεσμά τ' αδαμάντινα, γιατί νέοι ηγεμόνεςτην εξουσία του Ολύμπου έχουν και με νέουςνόμους ο Δίας παράνομα τώραεξουσιάζει, κι' ό,τι σεβαστό και μεγάλοπριν ήτον, σε αφάνειαν άδοξη το ρίχνει.ΠΡΟΜΗΘΕΥΣΩ είθε στα έγκατα να μ' είχε πετάξειτης γης και στου Άδη του νεκροδέχτητον απέραντο Τάρταρο, με σκληρές αλυσίδεςδεμένον, π' ουδέ θεός ουδ' άλλος κανέναςνα χαίρεται γι' αυτά εδώ τα δεινά μου!Των ανέμων τώρα παιγνίδι έχω γίνεικαι των εχθρών μου ο άμοιρος γίνηκα το περιγέλιο.ΧΟΡΟΣΣτροφή β'Ποιος απ' τους θεούς σκληρός είναι τόσοπου να χαίρεται στη συμφορά σου; Ποιος άλλος,εξόν ο Δίας, δεν θλίβεται για τα δεινά σου;Ακούραστα εκείνος θυμωμένος, με γνώμηαλύγιστη, βασανίζει τ' ουρανού ένα τέκνοκι' ουδέ θα πάψη πριν η καρδιά τουχορτάση ή πριν με κάποια τόλμητην αδικόπαρτη εξουσία κανείς του πάρη.ΠΡΟΜΗΘΕΥΣΘα χρειασθή, των θεών ο βασιληάς εμένα,κι' ας είν' τα μέλη μου απ' τα σκληρά δεσμά βασανισμένα,θα χρειασθή τη νέαν απόφασι να δείξω,την που τιμές και σκήπτρο θα του αρπάξη.Όμως με λόγια γλυκά και πειστικά αυτός τότεδεν θα μπορέση να με σαγηνεύση,ουδ' άγριες ποτέ θα φοβηθώ φοβέρες,ώστε την νέαν αυτή απόφασι να καταδώσω,πριχού απ' τα σκληρά δεσμά μου αυτά με λύσηκαι πριχού του μαρτυρίου μου θελήσηνα πληρώση τ' αντίποινα ο ίδιος.ΧΟΡΟΣΑντιστροφή β'Τολμηρός είσαι και απ' τα πικρά σου πάθηδιόλου δεν λυγίζεις νικημένος,μόνο τολμηρά το στόμα ανοίγεις.Μα εμένα την ψυχή μου φόβοςγια σε κατέχει, πώς θα δυνηθήςλιμένα λυτρωμού να βρηςκαι πώς τέρμα θα ιδής των πόνων τούτων,που αλύγιστ' είναι η γνώμητου γυιού του Κρόνου κ' έχεικαρδιάν αμάλαχτη.ΠΡΟΜΗΘΕΥΣΌτι σκληρός ο Δίας είναι κι' ότι τον εαυτό τουέχει για νόμο το γνωρίζω, μα θα γίνημαλακός μια μέρα, όταν το χτύπημα θα λάβηαυτό. Και τότε ταπεινώνοντας το σκληρό πείσμαθα κλίνη τρέχοντας σ' αγάπη και φιλίατην προθυμία μου πληρώνοντας με προθυμία.ΧΟΡΟΣΜε λόγο ξάστερο να μου εξηγήσης όλα^για ποιαν αιτία σ' έπιασε ο Δίαςκ' έτσι άπρεπα κι' άγρια σε βασανίζει·'πές μας το, αν ο λόγος βλαβερός δεν σου είναι.ΠΡΟΜΗΘΕΥΣΠόνος για με να τα ιστορήσω και το ίδιοπόνος να σιωπήσω· κ' έτσι κι' αλλέως είναιδυστυχία. Αμέσως όταν οι θεοί την έχθραάρχισαν ανάμεσό τους κι' ανεφάνη μεταξύ τουςο χωρισμός κι' άλλοι ήθελαν να πέση από το θρόνοο Κρόνος και νάναι βασιληάς ο Δίαςκι' άλλοι το ενάντιο, εξουσία αυτός ποτέ τουνα μη λάβη, δεν δυνήθηκα εγώ τότενα καταφέρω στη σωστή μου γνώμη τους Τιτάνες,της Γης και τ' Ουρανού τα τέκνα, γιατί κάθε τρόπονήμερο αυτοί καταφρονώντας, ελογάριαζαν με βίατην εξουσία να λάβουν· όμως συχνά η μητέρα Θέμιςκαι Γαία, που μια με πολλά ονόματα είναι,τα γραμμένα μου προμάντεψε, πως όχιμε βίαν αλλά με δόλ' ο νικητής θα λάβητην εξουσία. Μα όσο κι' αν αυτά τους εξηγούσα,δεν έστεργαν καθόλου να προσέξουν.Και τότε απ' όλα πιο καλό ελόγιασα να πάρωτη μητέρα και μαζί της να σταθώ στο πλάιτου Δία πρόθυμα. Κι' ομόγνωμα δικό τουκαι δικό μου βούλημα ήταν, να σκεπάση

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.