Qəm yağışı

Marşurutumda işləyirdim. Dünən onlara gedə bilməmişdim. Saat 10–11 radələri olardı, qrup yoldaşım, İnqanın rəfiqəsi girdi salona. Sürücü ilə salon arasında olan şüşə arakəsmədə açılan pəncərə vardı. Açdım pəncərəni, yaxınlaşıb salamlaşdı.

– İnqa xəstəxanaya düşdü! -dedi.

– Necə xəstəxanaya? Nə olub?.

Sən demə, İnqa 7 ayın içindəymiş. Neçə vaxt varmış ki, ağrıyırmış. Dünən ağrı güçlənib, aparıblar xəstəxanaya. Oradan yataqxanaya zəng edib, rəfiqəsini çağırıb.

– Axşam və bu səhər baş çəkmişəm, İndi bir iki lazımı əşyalar var, götürüb yenə gedəcəm xəstəxanaya.

– Görəsən, həkimlər nə deyr? Uşaq barədə nə düşünürsən?

– Uşaq barədə bir məlumatım yoxdur. Yəqin bu gün bilərəm. Amma, düşünürəm ki, uşaq qalmayacaq. itirəcək uşağı. İnqa özü də bilir.

Axırda əlavə etdi.

– Mən evə gedirdim. Yolumu dəyişib bura gəlməyimi İnqa xahiş etdi. Səni xəbərdar etməyimi istəyirdi.

Günorta yeməyinə ayrılan vaxtı getdim doğum evinə. Məni tək görüşməyə gələnlər, cavanlar, yaşlılar dolu idi. Hamı pəncərə vasitəsi ilə əlaqə saxlayırdılar. Doğum evinə kənar şəxsin girməyi qadağandır. Mən də dayandım pəncərə ilə üzbə-üz. Palatanın yerini bilirdim. Pəncərəyə üzümü tutdum, çağırdım. Qonşu otaqdan kimsə boylandı. İşarə ilə xahiş etdim ki, qonşu otağı çağırsınlar. Bir az keçmiş İnqa gəldi pəncərənin qabağına. Balaca gözlüyü açdı. Yerdən ikinci mərtəbə ilə danışmaq çox asandır, elə bil, yan-yana durursan Amma biz danışa bilmədik. Daha doğrusu, mən danışırdım, İnqa nədənsə dönmüşdü heykələ.

– Salam, İnqa!

Əli ilə salamlaşdı.

– Necəsən?

– … sükut!

– Həkim nə deyir?

– …

– Nə vaxt gəlim dalınca, səni aparım?

– …

Mən də susdum.

İnqa şüşəyə yapışmışdı. Ağlayırdı.

– Ağlama, İnqa…

– …

Sinəmdən “ah!”lar çıxdı:

– Yalvarıram… ağlama…

– …

Yalvarış dolu baxışlar nəsə danışırdı…

12-ci hissə

İşi başa vurub tələsik getdim Baysal gilə. Qapını açdım, girdim içəri.

– Salam, işlər nə yerdədir?

– Yaxşı ki, gəldin, Azad! Bilirsən nə gəldi başımıza?

Dedim:

– Bilirəm. Narahat olma, hər şey yaxşı olacaq.

– Yazıq İnqa! Görəsən necədir? Bir baş çəkməyin pis olmazdı, bəlkə nəsə kömək lazımdır.

– Getmişdim, bir dəyişiklik yoxdur. Rəfiqəsi də yanındadır. Narahat olma, lazım olsa, mənə xəbər edəcəklər.

– Heç olmasa İnqanın işləri yaxşı olaydı, uşaq son ümidimdir.

Gecənin ortasınacan oturdum. Baysalın yeməyinə kömək etdim. Onun narahatçılığı

çatmışdı son həddə. Saat 3 olardı, durdum ayağa.

– Gedirsən? – dedi. Gözlərində təşviş gördüm.

Ürək ağrısı götürdü məni. Pəhləvan tərpənişli bir insanın bu günə düşməyini görmək nə qədər ağır idi! Neynəmək olardı.

– Mən gedim, sən narahat qalma, səhər açılsın, sənə xəbər gətirəcəyəm, – deyərək çıxdım

– Gözləyəcəm, – arxadan zəif səsini eşitdim.

Sabahın açılmasına az qalmışdı. Dan yeri sökülür, üfüqlər rəngini dəyişərək tədricən qızarırdı.Təsadüfü maşınlarla iş yerinə gəlib çıxdım. Avtobusu götürüb xəttə çıxmalıydım. Fikrim dispetçerlərlə danışıb 2–3 saat icazə almaq, doğum evinə dəymək, sonra Baysalı görmək idi. Dispetçer qızları dilə tuta bildim.

"Doğum evi yəqin ki, onsuz da bağlıdır". -düşündüm. Gəldim yataqxanaya. Bu gecəni heç beşcə dəqiqə yatmamışdım. Birinci dəfə deyildi ki! Yuxusuz gecələri hiss etdirməyən gözəl anlarım çox olmuşdu. Amma, indi səbəb başqaydı. Gənc orqanizm üçün bir gecə yatmamaq necə də asan imiş!

Əl-üzümü yudum. Çaydanı doldurub qaynatdım. Çay içib çıxdım. Saat 9 olardı ki, doğum evinin qarşısında dayandım. Bəzi pəncərələrdən işıq gəlirdi.

– İlahi, heç olmasa İnqanın vəziyyəti yaxşı olsun, uşaq barədə çətinliklər olmasın. Yazıqdırlar hər ikisi.

Yaxınlaşdım ki, girəm içəri, arxadan səslədilər. İnqanın ən yaxın rəfiqəsi idi. Salamlaşdıq.

– Sabahın xeyir, – dedim.

– Sabahın xeyir, – cavab verdi.

– Gedək görək, Taley kimi verib bizim dostlara!

– Çox sevinməyə dəyməz, Azad. Məyus edici xəbər var… – rəfiqəsi az qala ağlayacaqdı.

– Nə olub, nə məyusluq?

– Dünən axşam üstü mən burada idim. İnqanın uşağı ölü doğuldu.

– İlahi, bəla niyə tək gəlmir insana! – Mənim azərbaycan dilində dediyim bu sözlər haray tək, şəhərin təzə açılan səhərinin sakitliyində əks-səda verdi.

Rəfiqəsi dilləndi:

– İnqa evə getmək istəyir, indi buraxacaqlar, aparaq evə.

Bir az keçmiş, bənizi saralmış İnqa rəfiqəsinin qolunda çıxdı çölə. Bir vaxtları gözəlliyi ilə seçilən, daxili gücü ilə başqa qızlardan fərqlənən İnqanı tanımaq olmurdu. Onun arıqlamış, saralmış üzünə iztirab yazılmışdı, kədər yazılmışdı. Özümü itirmişdim, söz tapa bilmirdim. Qolundan tutub oturtdum salona.

–

Özündə güc tap, inqa! Sənə yaşamaq lazımdır, – dedim.

Mənə sıxıldı, nəsə demək istədi, göz yaşları imkan vermədi. Salondan çölə qaçdım. Mənə çətin oldu İnqanın yanında dayanmaq, tab gətirə bilmədim!

Gətirdim evlərinin həyətinə.

– Siz gedin, – dedi. – Mən özüm deyəcəm Baysala! Siz çıxın gedin,mənim əzizlərim! – Amma, sən, – üzünü rəfiqəsinə tutdu, – günortayacan hökmən gəl bizə, bir az köməyin lazım olacaq.

13-cü hissə

Fevralda Baysal köçdü dünyadan. Həyatdan aldığı zərbələrə dözə bilməyən bədən daha tab gətirə bilmədi, məchul bir gücə təslim oldu. Baysalın həyatdan getməyi dost-tanışları qəmgin etsə də, gözlənilməz olmadı. Onun günü-gündən sap-sarı saralmağı, qurumağı hamını çoxdan hazırlamışdı belə finala.

Dostlar, iş yoldaşları yığıldıq. Son mənzilə yola saldıq cavan bir insanı…

19 yaşlı qarı- bəli, mən səhv salmamışam- 19 yaşlı bir qoca qarı söykənmişdi mənə. Dilsiz-ağızsız, yalnız inildəməyə gücü çatan heysiz. bədbəxtliyə düçar bir neçə aya qocalmış qız-qarı…

İnqa özünə gələ bilmirdi. Saatlarla susur, bəzən verilən suala cavab vermirdi. Kimlərsə incimişdi, İnqanın susmağını saymamazlıq tək qəbul edənlər də olmuşdu. Axı, daxilində dağ boyda dərdi gəzdirən bir insanın həmsöhbət olmağı, gülümsəməyi asan idimi? Onun hər baxışı, hər «ah» çəkməyi yalvarış idi, köməyə çağırış idi. Mənim üçün çox ağır idi bütün bunların şahidi olmaq.

– Belə olmaz, İnqa! Ayrıl dünənindən, özünü ələ al. Danış bizimlə, çıx gəz bizimlə, başını qat. Bütün ömrün qabaqdadır.

Xeyri yox idi sözlərimin!

– Məni qorxudursan, İnqa! Mən bacarıqsızam sənin qarşında!

Başını tərpədir, “hə”, “yox”, “bilirəm” deyir, amma heç nə dəyişmirdi.

Nə etmək lazım olduğunu isə bilmirdim. Yemək üçün ona alınan nə olsa da əl vurmurdu. Vursa da, mənim xahiş və tələblərimə son qoymaq xatirinə bir azacıq.

Bir aydan artıq keçmişdi ki, İnqa üçün təcili yardım çağırmaq lazım gəldi. Feldşer müayinə edə-edə:

– Nə yemisən? – dedi.

– Heç nə…

– Haçan, heç nə?

– Bilmirəm!

Biz də bilmirdik.

İndi İnqanın vəziyyəti çətin idi. Təzəcə ailə həyatına qədəm qoyan gənc qadının aldığı aramsız zərblər, ər itgisi, ilk uşağının itgisi onu az qala dəli olmağa gətirib çıxarırdı. Nə qədər çalışsaq da, inqanı evdən bayıra çıxarmaq, nəyləsə başını qatmaq mümkün deyildi. Vaxtilə dünya gözəli adına layiq sayıla biləcək bir qız, indi, sözün həqiqi mənasında quru cəsədi xatırladırdı. Onun xarici görkəminin nə dərəcədə dəyişməsini sözlə ifadə etmək çətin məsələydi. Nə yeyirdi, bilən yox idi. O qədər ağlamışdı ki, göz yaşları yox idi, səsi də ki yalnız pıçıltı idi.

Arada iki dəfə bayıra çıxara bildim, amma, köməyi olmadı. Qrupumuzda adam qalmamışdı, hamısını İnqanın yanına gətirmişdim. Düşünürdüm, dost-tanışları görmək bəlkə ona ruhi dəstək ola, qəm-kədəri unutdura. Heç nə dəyişə bilmədim. Dərd məni götürmüşdü, nə edəcəyimi bilmirdim.

Axır bu qərara gəldim ki, anasını çağırım. Bilirdim ki, anası xəstədir, elə varlı da deyil. Məsləhətləşib, aviapoçta ilə bir məktub yazdıq, vəziyyəti başa saldıq. Hər ehtimala qarşı, ona 75 manat da pul göndərdik. Əgər yol pulu olmasa, istifadə etsin.

Haradasa, 10–12 gün keçmiş, anası gəldi. 40–42 yaşlı, arıq, amma gözəl, orta boylu bir qadın idi. İnqanın bu vəziyyətini görəndə az qaldı dəli osun.

– Mən dünya gözəli böyüdüb yola salmışdım, boylu-buxunlu, gözəl həyata layiq. Nə görürəm, Allah! Qayıdaq, qayıdaq öz evimizə, bala. Sənə yaşamaq lazımdır.

İki-üç gün idi, Zina xala gəldiyi. Üçüncü axşam dərs in biri olmadığı üçün institutdan tez çıxdıq. Belə qərara gəldik ki, İnqaya baş çəkək.

Bir xeyli oturduq onlarda. Anası istəyirdi İnqa qayıtsın evlərinə. Amma, nə vaxt ki, anası İnqanın onunla qayıdıb getməyi barədə bir söz deyəndə İnqa dəli olurdu. Bircə ifadəni təkrar edirdi:

– Yox! Yenə, yox!

Xeyli oturduq, artıq dağılışmaq vaxtı idi. Evə getməyə hazırlaşdım ki, anası da mənimlə qalxdı ayağa, çıxdı çölə.

– Mümkünsə, 10 dəqiqə dayana bilərikmi?

– Buyurun, əlbətdə! – dedim.

– Azad, oğlum, belə başa düşürəm ki, sən İnqanın xatirini çox istəyirsən, ona pis həyat arzulamazsan? – Zina xala sanki ağlayacaqdı!

– Bu nə sözdü, Zina xala! Əgər İnqanın sevincinə səbəb ola biləcək hansısa bir yol bir səbəb tanısaydım, inanın nəyim var verməyə hazır olardım.

– Elə bir yol var! – Zina xala dedi.

– Deyin, Zina xala. Məndən nə asılıdırsa, edəcəm.

– Mənə kömək et. İnqanı yola gətirək. Sən görürsən onun düşdüyü vəziyyəti. Hanı bir il qabaqkı İnqa? Bir dəri, bir sümük, belə getsə pis olacaq, çox pis olacaq işlər.

Bu həqiqət idi.

– Azad, səni demirəm, bu diyarda İnqanın başqa heç kimsəsi yoxdur. Körpəsini itirib, həyat yoldaşı sağ deyil. Bu dərddən, bu dəhşətdən onu aralamaq lazımdır. İnqa səni öz yaxını sayır. Bu üç gündə sənə necə inandığını, güvəndiyini gördüm. Sənə qulaq asır, sənə güvənir. Kömək et, kömək et, xilas edək mənim qızımı!

Arvad ağlayırdı.

– Getsin, bircə illiyinə getsin. Hətta, yarım il olsun. Sağalsın, dərddən azad olsun, yenə qayıtsın!

Mən indi başa düşdüm Zina xalanın məqsədini. Bu insan Anadır, övladını xilas etmək istəyir! Nə olar, bəlkə də belə yaxşıdı. Yarım il, bir il İnqa üçün kömək olardı.

– Bilmirəm, İnqa mənə qulaq asacaqmı, nə dərəcədə mənim sözüm keçəcək, bilmirəm. Amma, İnqa icazə verdiyi qədər başa salmağa çalışacam, xahiş edəcəm, inanın!

– Bax, sabah saat neçədə gələ bilərsən?

– İstəyirsiniz nahar fasiləsində, istəyirsiniz, axşam 5-də.

– Gəl, oğlum, gəl. 5-də gəl. Naharda gəlsən, tələsərsən.Gəl işdən sonra, 5-də. Gəl başa salmağa çalış. Mən neynəyim, bala, gücüm çatmır.

Mən söz verdim.

– Başa düşdüm sizi, hökmən gələcəyəm!

Olduqca qəmgin halda xudahafizləşib getdim.

İnqanın çıxıb buradan getməsi iki tərəfli və ağır sual idi. Bir tərəfdən, əgər, qəlbimin dərinliyində axtarış aparsaydım, yəqin ki, görərdim ki, İnqanın anası ilə getməsini mən istəmirəm! Mənim üçün əziz olan bir insanın, dostun çıxıb getməsi ağır idi, istəmirdim mən bu ayrılığı!

İndi bu günümdən o illərə mən başqa müstəvidən baxıram. O vaxtlar çox suallara indinin, yəni 30 il sonranın baxışları ilə baxmaq qeyri mümkündür. Bir də ki, hər bir insanın hərəkətini başa düşməyin ən yaxın yolu, o insanın qəlbini görmək, ürəkdə yaşanan səbəbləri başa düşməyə çəhd etməkdir.

Bu, sualın bir tərəfi, qaldı, ikinci tərəfi.

İkinci tərəfdə isə, İnqanın yaxşı yaşamaq şansı, bu ağır dərdin-bəlanın dərin izlərini unutdurmağa şərait yaratmaq imkanı durmuşdu.

İnqanın, bu gözəl və cəsur qızın yenidən ayağa durmağı üçün onun bu yerlərdən uzaqda olmağı lazım idi. İnqa dəyişməliydi mühitini, ətrafını. Yoxsa, belə getsəydi, bir neçə ay keçməmiş İnqanın həyatı sona çatacaqdı…

Uzun görünsə də, bir il tez keçəcəkdi…

Səhərisi günü, axşam üstü gəldim onlara. İki nəfər idilər, rəfiqəsi- qrup yoldaşımız, bir də İnqa özü. Anası yox idi. Yəqin ki, istəyib ki, biz rahat danışa bilək. Ona görə, gedib harasa.

Salamlaşdıq.

– Necəsən, İnqa? Çöldə yazdır, sən qapanıb oturmusan! Quşlar oxuyur, dur gedək, qulaq asaq.

– İstəmirəm, qoy mənsiz oxusunlar.

– İnqa…

– Bilirəm, nə deyəcəksən! Mən getmək istəmirəm.

– Mənim ilk sözüm çölə, təmiz havaya çıxmaq məsləhəti oldu. Sən çölə, bayıra çıxmaq istəmirsən. Sən getmək istəmirsən. Axı bizə də demirsən nə istədiyini!

Diqqətlə mənə baxdı. Dəyişməyən, yalnız gözlər idi, baxışlar idi.

– Azad, mən sənə inanıram və tam etibar edirəm. Ona görə də bir sual verəcəm sənə. Bu sualı rəfiqəmə də vermişəm: Sən mənim bu şəhərdən, sizin həyatınızdan silinib getməyimi istəyirsənmi? Azad istəyirmi İnqanın getməyini?

Bəli, sual olduqca düz-düzünə qoyulmuşdu, cavabı da elənçi olmalıydı. İnqa sual verməyi bacarırdı.

– Mən sənin yenidən gülməyini istəyirəm. Get evinizə, qoy həyatında yeniliklər yaransın.

– Axı, mən getsəm ən qiymətli nəyim var, burada qalır, siz burada qalırsınız. Bir də ki, həyat mənim gözümdə qiymətini çoxdan itirib. Yaşamağım, yaxud, yaşamamağım mənim üçün vacib rol oynamır.

– Ona görə də, dəyiş həyatının dəyərlərini. Səni dərd çəkən görmək bizə ağırdır. Get, 5–6 ay qal evinizdə, özünə gəl.

– Məni başa düşürsənmi, Azad? Axı, nələri itirdiyimi bilirsən! Çıxıb getsəm, demək, sizi də itirirəm. Mən bacarmayacağam, sən məni başa düşürsənmi, nə deyirəm?

– Bilirəm, İnqa! Nə demək istədiyini bilirəm!

– Bəs onda necə “get!” deyirsən?

– Doğma evinizdə yaşa bir az, səhhətin qaydaya düşsün, sonra gələrsən. Nə vaxt istəsən əlaqə yarada bilərsən bizimlə. Anana yazığın gəlsin. Bizə də yazığın gəlsin! Bayaq sual verdin: Azad istəyirmi İnqanın getməyini? Sualına sualla cavab verəcəm: inqa istəyirmi Azadın dərdinin azalmağını, ürəyinin yükünün yüngülləşməyini? İnqa görmürmü Azadın bu ayları nələr çəkdiyini?

İnqanın əllərini aldım əlimin içinə:

– Mən sənə bir söz də deyəcəm, İnqa! Bilmirəm, bəlkə də, yeri deyildi. Səndən ayrılmaq mənim üçün ən böyük cəzalardan biridir! İndiyə kimi itirə-itirə gəlmişəm! Bilirsən ki, indi daha da ağır olacaq mənə! Amma, deyirəm: get! İstəyirəm, rahat yaşya biləsən bir müddət, özünə inamın qayıtsın. Mən sənin yenidən özünü gözəl qız olan İnqa olmağını hiss etməyini istəyirəm. Mən istəyirəm, bir vaxtı rəsmixətt dərsində gözəl saçlarını çiyninə tökmüş həmin İnqanı görüm!

Mənim söylədiyim bu uzun nitq, o cümlədən, rəsmixətt dərsini yada salmağım İnqanı tam dəyişdirdi. Gülümsəməyi çoxdan yadırğamış üzündə bir sevinc hissi yarandı.

– Sağ ol, Azad! – deyə bildi. Göz yaşları yayılmış üzündə təbəssüm yarandı.

Birdən başını dik qaldırıb mənə baxdı. Xəyallarında nəyisə araşdırırdı. Sual vermək istəyirdi, baxışlarından görünürdü.

– O vaxt saxladığın şəkil… dururmu həmin şəkil?

– Durur!

– Niyə onda, o vaxtları sən heç nə demədin mənə? Niyə o şəkildəki qızın sənin həyatın üçün yox olduğunu, şəkilin yalnız xatirə olduğunu demədin? Niyə sən məni başa salmadın? Axı, sən bilməliydin..!

– Mən düşünürdüm ki, sən başa düşmüsən, İnqa! Kədərimi, fikirlər çəkdiyimi görürdün. Yoxun yasını saxlayırdım və düşünürdüm ki, sən bilirsən! Yadındamı, sən mənə qəmlənməməyi məsləhət edirdin?

– Mən bilmirdim şəkil sahibinin yoxluğunu. Mən bir axşamı, sənin otağında şəkili görüb bir neçə dəfə söz saldım. Hər dəfə mövzunu dəyişdin, şəkili də götürüb gizlətdin… Danışmaq istəmədin! Aylar, illər!.. İlahi! Niyə sən məni onda başa salmadın?

Və ağladı. Həm də ucadan. Sınmış taleni, ərini, uşağını, itirilmiş illəri ağlayırdı. Bu göz yaşları həm də gizlincə ürəkdə yaşayan, çalışıb – çapalayıb çıxmağa çalışsa da, sinədən kənara çıxa bilməyən bir nakam məhəbbətə ağı deyirdi… Bu haraya dözmək mümkün deyildi.

Göz yaşları içində nəsə pıçıldayırdı. Sinəmdə, beynimin içində hər şeyin bir-birinə qarışdığı üçün heç nə eşitmirdim…

O axşamı çox danışdıq. Bəzi söhbətlərdə, xatirələrdə uzaq dünyalara keçdik, xatirələr neçə qəmli-qadalı, gah da şirin çağları atdı ortaya…

Epiloq

Perronda sərnişin vaqonu ilə üzbə üz dörd nəfər gənc dayanmışdı. Onların qəmli baxışları vaqonun kupesində pəncərə önündə dayanan gənc qıza yönəlmişdi. Gənc qız pəncərənin şüşəsinə yapışmışdı. Perrondakı dörd nəfərdən biri çöl tərəfdən pəncərəyə yaxınlaşdı, nəsə demək, zarafat edib ağırlığı yüngülləşdirməyə cəhd etdi. Baş tutmadı. Danışa bilmədi, sözləri qırıq – qırıq alındı. Əlacsız vaqona söykəndi, az qala şüşəyə yapışdı. Qızın yorğun üzünə baxdı, nəsə demək istədilər bir – birinə,deyə bilmədilər. Sükuta daldılar. Qəfildən qızın nazik dodaqları titrəməyə başladı, və birdən hönkürüb ağladı…

Qapılar bağlandı, qatar ürəklərdəki həyacanı son həddə qaldıran bir siqnal verdi, yola düşdü.

– Mən qayıdacam, hökmən qayıdacam! – qışqırdı gənc qız.

– Altı ay nədir ki! – gənc dilləndi ürəyində, san ki, özü-özünə ürək verirdi.

…Bu səfər nə qədər çəkəcək…

Qatar yola düşən tək, İnqanın rəfiqəsi, qrup yoldaşı Azada bir dəfdər ötürdü.

– Bu nədir? – Azad sual verdi.

– İnqa verdi, sənə çatmalıdır.

Bu əzilmiş, bir azca da saralmış vərəqlərdən ibarət dəftər idi.

İnqanın hər gün qeydə aldığı, bəzisi bir – iki cümlədən, bəzisi isə vərəqin yarısını tutan hər bir xatirəsinin üstündə sərlövhə yerində iki parça olmuş ürək şəkli vardı. Sol parça alov içində, sağ parça isə bir az aşağı, aralı, sanki küsmüş vəziyyətdə idi. Hər səhifənin sonunda isə baş-başa dayanaraq qanadlarını qaldırmış iki quşun şəkli qoyulmuşdu. Quşlar san ki, uçmağa hazır vəziyyətdə, nəyisə gözləyirdilər. Bu səhifələrdə sevinc kədərlə, arzular məyusluqla, gülüş- göz yaşları ilə, məhəbbət nakamlıqdan parçalanan ürəyin fəryadı ilə üz-üzə dayanmışdı…

İkinci povest: Qəm yağışı

Firqət içində yürəgim gör ki, nə parə-parədir,

Bağrımı gör bu qüssədən kim, nеcə yarə-yarədir.

(Nəsimi)

İnsan həyatını dövrlərə bölsək, gənclik yəqin ki, anadan olma hadisəsindən sonra ən maraqlı, ən yadda qalan dövr olacaqdır. Bu dövrdə insan həyatı təşəbbüskarlıqla, prinsipiallıqla zənginləşirlər. Ətrafında baş verən hadisələrdə konkret mövqelər formalaşır.

Haqqında nəql edəcəyimiz qəhrəmanlarımız – Azad və İnqa da həmin bu gənclərdən biri idilər, öz baxışları ilə, öz mövqeləri ilə. Bu mövqelərin formalaşmasında aldıqları həyat dərsi, buraxdıqları səhvlər, haqlı və haqqsız verdikləri itgilər – qurbanlar çox böyük rol oynamışdı.

Azad əsgərlikdən qabaq, və yaxud, əsgərlikdən bir il sonraya qədər həyatda nə istədiyini və gələcəkdə nəyi və necə edəcəyini tam arxayınlıqla söyləyə bilərdi. "Həyatdan nə istədiyini bilirsən, daha nə var yaşamağa!" – təcrübəsiz və məğrur gəncliyin həyat fəlsəfəsi bu idi. Gözlərində sevinclə yanaşı şirin vüsal həsrəti, ürəyində gözəl Solmazının intizarı ilə gözəl arzu-niyyətlərin gələcək tamı, dadı onu ömrünü rəngbarəng etmişdi. Fəlakət baş verənə qədər belə oldu! Milli adətin pərdəsi altında, " böyük olan yerdə kiçik qələt edir" lə onu Solmazından ayırdıqları, iki həyatı bədbəxt etdikləri günəcən.

Azad dəyişdi. Daha o hər şeyə inamla baxan deyildi. Arzularının zirvəsi olan Solmazı itirdikdən sonra hər sualda olmasa da, çox vaxt realist mövqe tutmağa çalışırdı. Ürək sızıltısı davam etsə də, yaralar hələ sağalmasa da. Onun İnqaya olan münasibəti də bu iki üz-üzə durmuş hissin təsiri ilə formalaşmışdı.

Bunları nəzərə alaraq, əgər biz Azaddan sual etsəydik:

– İnqa bu gün sənin üçün kimdir, onunla bağlı arzu və istəyin, niyyətin nədən ibarətdir?

Azad bizə gülümsəyərək, sadəliklə cavab verəcəkdi:

– İnqa mənim üçün çox əziz və gözəl bir dostdur, xatirini istədiyim bir insandır!

Bəs, biz İnqaya sual etsək:

– Azad sənin üçün kimdir bu gün? Onunla bağlı arzun, niyyətin?…

İnqa nə cavab verəcək? Gəlin soruşaq özündən, amma, bir az sonra…

1-ci hissə

Şərtlər və onlardan yaranan maneələr! Bəzən bu iki kəmiyyət təyin edir gələcəyimizi, yolumuzu. Bəzən, şərtlər və maneələr bizdən güclü olurlar. Mentalitet, adət – ən-ənə kimi varlıqlar doğuzdurur bu amansız şərtləri, keçilməyi çətin olan maneələri. Kimsə üstələyir bütün bunları, kiminsə gücü çatmır. Yəqin ki, Azad da üstələyə bilərdi. Amma, üstələmədi.

Orta məktəbi qurtarıb Bakıya gəldiyi o gündən bəri Azad neçə illər əsil xoşbəxtliyin ağuşunda yuxuya gedib, məhəbbətin çağırışları ilə oyanmışdır. Amma, heç vaxt düşünməmişdi ki, sevinclə qəmin arası bircə qarışdır. Onun başında çatlayan "evin böyüyü bilər, nə istək, nə arzu!", "mən müəyyən edəcəm uşağımın taleyini" söyləyən daş divarlar, əlacsızlıqdan "mentalitet, adət" adlandırdığımız bu şərtlər və manelər onu məğlub ediblər, üstələyiblər. Arzularının başına daş salıblar.

Başına bu hadisələr gələndən sonra hər şeyi sakitcə ölçüb-biçib gələcəyə baxmaq, yeniliklə yaşamaq, gözəllikləri qəbul etmək əvəzinə, Azad uzun müddət xatirələrin qəminə təslim olmuşdur.

Özü də çox gözəl başa düşürdü baş verənləri…

İnqa ilk məktubunu yarı yoldan, hələ qatar Rusiyanın ərazisini tərk etməmiş yazmışdı. Hər sətirin arasında gizlədilmiş kədəri, qəmi görməmək mümkün deyildi.

" Az vaxt keçsə də aradan, sənə yazmağı qərara aldım. Amma, düşündüklərimi, ürəyimdəkiləri yazmağa yenə gücüm çatmır. Nə qədər deyiləsi sözüm var!

…Utanıram!.. Bir az qatar uzaqlaşdırsın, yazacağam! Bilirəm nələri itirdiyimi. Yəqin ki, günahkaram, Azad, çox məqamlarda… Həyatımın son iki-üç ilində, ilk dəfə biri-birimizi tanıdığımız gündən başlayaraq bu günə kimi yollarımda baş verən bir belə hadisələr qaçılmazmı idilər, yoxsa ki, biri digərindənmi yaranırdı?.. Hər şey, olub keçənlər yuxu olaydı. Heç institut da olmayaydı. Mən olaydım həmişəki tək, Kombinatın işçisi, gedib-gələydim sərnişin tək səninlə. Çox dayanırdım arakəsmədə olan pəncərə önündə. Kabinada hər şey gözüm önündədir. İlk aylar sağ tərəfdə, başın üstə bir böyük şəkil görürdüm, gözəl bir şəkil. Çox vaxt ilk ora baxırdım – şəkil yerindədir, yox? Sonra o şəkil yoxa çıxdı. Bilmirəm, mənə elə gəlir ki, mən də rahatlaşdım. Onda hələ biz tanış deyildik…"

Azadın xəyalları uzaqlara getdi. İlk dəfə İnqa ilə tanış olmağı, üz-üzə durmağı yadına düşdü.

… Avtobus sürücüsü işlədiyi cəmi bir-iki ay olsa da, sərnişinləri artıq ayırd edirdi bir-birindən. Bu elə çətin iş də deyildi. O vaxtlar hər mikrarayona, hər yaşayış massivinə müntəzəm xidmət edən az saylı öz marşrut avtobusları var idi. İpək kombinatı ilə kombinatın yataqxanası bir-birindən çox aralı olsalarda, hər ikisi Azadın işlədiyi xəttin üzərinə düşürdü. İşçilərin çoxusu onların avtobusları ilə gedib – gəlirdilər. Hələ bundan əlavə, hər gün ikinci növbə işçilərini də işdən sonra evlərinə aparmaq üçün bir neçə avtobus təhkim olunurdu kombinata. O vaxt müəssisələrin çoxusunda özlərinin xidmət avtobusları yox idi deyə, sərnişindaşıma parkları ilə müqavilə bağlanardı. Bu müqaviləyə əsasən, ikinci növbə işləyənləri iş qurtaranda xətdən çıxarılaraq təhkim olunan avtobuslar daşıyardılar.

Azadgilin briqadasında 8–9 avtobus var idi. Həmişəlik də onlar bir xətlə gedib-gəlirdilər. Əhali də elə çox deyildi. Ona görə də sərnişin-sürücü tez öyrəşirdilər bir-birilərinə. Sərnişinlər sürücüləri daha gözəl tanıyırdılar. Mağazada, diskotekada, küçədə tanış olmayan kimsənin yaxınlaşıb Azadla salamlaşması, "sən bizim marşurutda işləyirsən!" deməyi adi bir hal idi…

Конец ознакомительного фрагмента.

Текст предоставлен ООО «ЛитРес».

Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на ЛитРес.

Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.