Nad Niemnem

kilim – ozdobny, kolorowy dywanik, najczęściej wieszany na ścianę.

19

kasztanowaty – określenie maści (a więc barwy sierści) konia; maść kasztanowata to taka, w której włosy na ciele, w grzywie oraz ogonie konia są brązowej lub złocistej barwy; możliwe są natomiast tzw. odmastki, czyli np. biała skarpetka na nodze lub gwiazdka na czole.

20

gniady – określenie maści konia; maść gniada to taka, w której włosy tułowia są barwy brązowej, czekoladowej lub złocistobrązowej, zaś sierść nóg i pyska ciemniejsza lub całkowicie czarna, a włosy grzywy i ogona czarne lub ciemnobrązowe.

21

kosa – tu: warkocz.

22

strzeczna (gwar.) – stryjeczna.

23

buldeneż – krzew ozdobny, należący do odmiany kaliny, o dużych, kulistych, najczęściej białych kwiatostanach.

24

spirea – inaczej: tawuła; krzew ozdobny, należący do rodziny różowatych; drobne kwiaty kształtują duże grona; spirea może kwitnąć na czerwono, różowo, żółto i biało.

25

oleander – wiecznie zielone drzewo ozdobne o dużych czerwonych, różowych lub białych kwiatach i skórzastych liściach.

26

dostatek – bogactwo.

27

wschody – schody.

28

arabeska – wzór złożony z ułożonych symetrycznie elementów geometrycznych oraz motywów roślinnych; tradycyjnie wykorzystywany w kulturze arabskiej (stąd nazwa).

29

gotowalnia – ozdobna toaletka z ruchomym lustrem, niekiedy składająca się z trzech części: dwóch ruchomych skrzydeł i części środkowej.

30

etażerka – ozdobny mebel złożony z umiejscowionych jedna pod drugą półek.

31

batyst – delikatna, przezroczysta tkanina, z której szyte są elementy garderoby; służąca także do ozdabiania wnętrz.

32

przyprawny – dziś popr.: przyprawiony; dodany, dosztukowany.

33

synogarlica – gatunek ptaka z rodziny gołębiowatych o szarym lub beżowym upierzeniu.

34

Gracje – w mit. rzym. boginie powabu, wdzięku i szczęścia.

35

mistyfikować – zwodzić, oszukiwać, celowo wprowadzać w błąd.

36

fluksja (daw.; z łac. fluxio: upływ) – zapalenie dziąseł lub okostnej, często połączone ze zbieraniem się ropy; tu mamy do czynienia ze zniekształconą formą: flukcja.

37

zapoznany (daw.) – zapomniany, niedoceniony.

38

welinowy (z fr. vélin: skóra cielęca wyprawiona jak pergamin) – cienki, gładki papier wysokiej jakości.

39

płytnik – flisak.

40

rudel – ster.

41

dziesięcina – tu: ros. miara powierzchni ziemi równa 1,09 ha.

42

wiorsta – daw. ros. miara długości, równa 1,067 km.

43

szyderski – dziś popr.: szyderczych.

44

Mars – w mit. rzym. bóg wojny.

45

ponter – wyżeł.

46

Antygona – w mit. gr. córka króla Edypa. Kiedy Edyp po odkryciu swej winy tragicznej (nieświadomie zamordował ojca oraz poślubił matkę) wyłupił sobie oczy i udał się na samowolne wygnanie z Teb do Kolony, Antygona towarzyszyła mu i otoczyła nieszczęsnego opieką.

47

paliatywa (z łac. pallium: płaszcz) – środek przynoszący ulgę, nie leczący choroby, ale łagodzący jej objawy.

48

fertyczny – zwinny, szybki, żwawy.

49

ze strony – z zewnątrz, z boku.

50

mieć pergaminy – tu: mieć dowody potwierdzające szlachectwo.

51

okopy szwedzkie – okopy z czasów potopu szwedzkiego (1655-1660).

52

sybarytyzm – postawa charakteryzująca się zamiłowaniem do prowadzenia dostatniego, wygodnego, pełnego zbytków życia.

53

kije, które w koła gospodarstw (…) włażąc (…) – nawiązując do wyrażenia: „wtykać kij w szprychy”, czyli przeszkadzać, uniemożliwiać jakieś działanie, autorka metaforycznie pisze o represjach stosowanych po upadku powstania styczniowego przez administrację carską w stosunku do polskich właścicieli ziemskich.

54

robota Penelopy – tu: niekończąca się, nie przynosząca efektu praca. Penelopa jest w mit. gr. uosobieniem wiernej żony; przez 10 lat czekała na powrót swego męża, Odysa, spod Troi. Nakłaniana, by wybrała sobie nowego małżonka, zastosowała zręczny wybieg. Zalotnikom oświadczyła, że wyboru dokona, kiedy utka szatę dla swego teścia (w niektórych wersjach całun dla ojca). Tymczasem to, co utkała w dzień, nocą pruła i tym sposobem doczekała powrotu męża, w którego śmierć jako jedyna nie wierzyła.

55

kapryfolium – wiciokrzew; roślina pnąca, kwitnąca na biało lub różowo.

56

Adonis – w mit. gr. ulubieniec bogini piękności Afrodyty; tu: czuły kochanek.

57

Jak mi nie żal ciebie, że tak (…) się (…) gryziesz ze swoim gospodarstwem (…) – list Dominika Korczyńskiego pełen jest rusycyzmów i błędów językowych; świadczy o tym, że brat Benedykta uległ w znacznym stopniu rusycyzacji.

58

winokurnia (ros.) – gorzelnia.

59

podrady (z ros.) – dostawy dla wojska i instytucji państwowych.

60

po niewoli – wbrew woli.

61

jacica – (białoruskie: jetica) owad zbliżony do motyla, żyjący przez jedną noc podczas godów miłosnych; łowiony przez rybaków jako przynęta dla ryb.

62

pręt – daw. pol. miara długości równa 4,32 m.; 300 prętów kwadratowych to 1 morga.

63

comme quoi (franc.) – jak; jak to.

64

na wodach – w uzdrowisku; mówiono również: u wód.

65

tu fais des folies, Clotilde (franc.) – postępujesz jak szalona, Klotyldo.

66

mais puisque je suis folie de toi (franc.) – ależ ja szaleję za tobą.

67

ambarasujący – kłopotliwy.

68

tout lasse (franc.) – wszystko nuży.

69

quand on a mange… (franc.) – gdy się przejadło milion, czuje się cały wiek na barkach, nieprawdaż?

70

pud – ros. jednostka wagi równa 40 funtom, czyli 16,38 kg.

71

brio (skrót od: wł. con brio) – część utworu muzycznego grana z werwą (często: allegro con brio).

72

on revient toujours a ses premiers amours (franc.) – zawsze się wraca do pierwszej miłości.

73

garnitur – tu: komplet.

74

lemiesz – metalowa część pługa, zagłębiająca się w ziemię podczas orki.

75

polica – odkładnica; część pługa odkładająca skiby podcięte przez lemiesz.

76

przystojny – tu: przyzwoity, zachowujący się jak przystoi; układny, delikatny.

77

Cerera – w mit. rzym. bogini urodzaju, patronka uprawy roli.

78

Francuzów pamięta… – tj. pamięta przemarsz wojsk fr. ciągnących pod wodzą cesarza Napoleona przez ziemie polskie na wyprawę na Rosję w czerwcu 1812 r. (24 czerwca Wielka Armia przekroczyła Niemen).

79

sapieżanka – odmiana gruszy.

80

gęszcz – dziś: gęstwina.

81

świron (a. świrna; (daw.) – spichlerz, magazyn.

82

promocja – tu: zaszczyt.

83

hipochondria – zaburzenie nerwicowe przejawiające się poczuciem nieuzasadnionego lęku o zdrowie lub równie bezpodstawnym przekonaniem, że cierpi się na poważną chorobę; powoduje to nadmierne skupienie na własnym ciele. Tu mamy do czynienia ze zniekształconą formą: hipokondria.

84

bonkreta (…) francmaclama – odmiany grusz.

85

kalwinka, sztetyna – odmiany jabłoni.

86

assamble (z fr.) – zebrania towarzyskie.

87

koromysło – nosidło do noszenia wiader na barkach.

88

kondemnacja (z łac. condemnatio: skazanie) – zaoczny wyrok sądowy.

89

sztraf (z niem.) – kara.

90

włoka (a. włóka) – dwa skrzyżowane kije, na których po skończonej orce ciągnie się pług z pola do domu; por. czasowniki: włóczyć, wlec.