Жалған

Азат көрсетті де Толқын күлді.

– Тағы да мен бір тіпті айтылмаған сөзді жеткізе алатын сиқырлы белгілер туралы естідім.

Толқын кіжірейді.

– Ол қалай?

– Білмеймін. Және киізден емес, тастан салынған үйлер – жомокчу айтқандай, есінде ме? Келесі жолы міндетті түрде көремін.

– Келесі жолы? – қайталап сұрады Толқын.

– Иә… Келесі жорықта.

Толқын ол оның көзінде жарқ еткен жасын байқамау үшін тез бетін бұрды. Әрине. Ол біржолата қала алмайды ғой. Бірақ біраз уақытша ол бұны неліктен ұмытып кетті. Және кенет оны жібермеуге қалай аңсағанын анық түсінді. Мүмкін, өлімге. Толқын көзін жұмып, бұл ойларды қуа бастады. Жақын арада емес кетеді. Олай болса да не? Аспан оны бір, екі рет сақтайды, сосын ше? Қартайғанша көп жауынгер өмір сүрді ме?

– Не болды саған?

– Бәрі жақсы.

Оған өз жүгін салуға, оны, сорлы жетімекті барлықтары қалдырды деп айтқын келмеді. Ана, әке, аға, әпке… Енді ол да. Әлде пысқырып та қарамай, олардың соңына ілесуге? Қылыш пен садақпен белбеуленуге? Ол ма – төбелестерге қара алмайтын? Олай болса да, Азатты биік, зор аспанның еркінен сақтауға оның қандай қабілеттілігі бар? Әр адамның өз жолы бар. Сонымен, ұзақ уақытқа олар бірге бәрібір бола алмайды.

Толқын еңкілдеп қалды. Азат оны иығынан құшақтап, бұл сәтті сақтайын дегендей өзіне қысып тартты.

Әлібек-баатырдың қонақтардың бірі Чабалекейге оның жолдауын апаруға келісті. Онда Саткын ештеңе ерекше тапсырған жоқ – тек оны есте сақтап, міндетті түрде бір тау төбе сыйлықтармен оралады деп уәде берді. Алайда жан жарына ол туралы хабардың бар сыйлықтардан да қымбатырақ екенін білді. Жуықта кездесуін қуана дәмеленіп, арақашықтықтың қысқартқанын сезінді. Талаабөрүлерді тастап кеткенде бір мезгілде көңілді де ғамкүн де болып, сондай қонақжай иелермен қоштасқын келмейді деп түрін жасады. Аналар жауап ретінде оның етіктерін ұстап, осындай батырды қалай жібергіміз келмейді деп аһлай берді. Жай дала жомарттықпен сыйлықтарды берді: Саткынға оюлы сабымен қанжар қалды, Жылдызға ше – алдаспан. Ақыры аттанып кетіп, Саткын бұның бәрінің оған қалай жек көрінетін сезді. Анда бұл әдептерге күшін жұмсаған жоқ. Асығыстықты бүркемелемей, оның қоштасуымен бітергенін күтті. Оның емес, Саткынның туыстары сияқты. Аилды артта қалдырып та Жылдыз оған бір сөз айтқан жоқ. Әдеттенген жабырқанқылығымен Бүркүтті жылыту үшін желіске көшіп, жақын арада оны кейінде тастап кетті.

Екі күн өткеннен кейін алыста балбал тастар мен қорған көрінді. Жылдыз олардың жанынан өтіп кетейін деп жүре берді, бірақ Саткын тоқтап, жаяулады. Анда зауықсыз тоқтап қалды.

– Бұл адам кім болды? – қастерлі ойға шомып, сұрады Саткын. Марқұмның рухын үнсіз қорғап, суық тас үйінділері оған қарай берді.

– Оның аты саған бірдеме бере алады сияқты. – Анда жерге түсіп, жақындады. Кенет Саткын оның оны қылышпен қалай оңай соға алатынды ойлап кетті. Жаман ой, өзімен өзі келетіндердің бірі. Бұны айқын сезгені солай, дене түршігіп кетті.

– Бір батыр шығар.

Жылдыздың сабырлы, дөрекі даусының дыбысы оның есін жидырды.

– Солай сияқты… Адамдар неге өледі, не үшін?

– Әрбіреудің өз себебі бар, – ыржиып деді. – Кішкентай балаға сияқты түсіндірунің керегі бар ма?

– Мен соғыстағы ажал туралы айтып тұрмын. Хандар не үшін соғысып жүр? Жер үшін. Ал айнала қарашы. – Ол далаға қолмен көрсетті. – Соншама көп жер. Бос… Бірақ бәрібір ешкімнің дамылы жоқ. Бұның бәрі не үшін? Адамдар неге сыйыса алмайды?

Жылдыз иығын көңілсіз көтеріп, жылқына селқос жақындады.

– Қасқырлардың неге шөпті жей алмайтынымен бірдей себеп. Бұл туралы ойлама, анда, өмірің жеңілірек болады.

Ол Бүркүттің мықты арқасына мініп, бұрылмай, әрі қарай жүрді. Саткын өз Чыныгына жақындап, жолдан белбеумен сарт еткізіп, жерден итеріп жылжып кетті де ерге қонды.

Бір кезде Саткынның басалқылы құлағы алыста көптеген жылқылардың дүбірін естіді.

– Біз жалғыз емеспіз.

– Мұнда кім бола алады?

– Қазір білеміз…

Жаяулап, олар жылқыларды қалдырды да жасырынып дыбыс естілетін жаққа барды.

Олардан 300 алданда әскер жүрді, 10 мың шамасында. Биік шөпте жатып, олар төбенің етегіндегі салт аттыларды анықтап қарады. Саткын ақылға салды да туткундардың ханның әлгіде қамалған Шымырға өз адамдарға жәрдем жібергенін есіне түсірді. Бұл олар болды шығар.

– Дос па? – сабырсызданып сұрады анда.

– Жау… Туткундар.

Көз қиығымен Жылдыздың селк еткенін байқады. Бір сәтке ол орнынан тұрып, оларды әшкерелейді деп қорқап кетті. Бірақ анда үлкен қиындықпен орнында қалды.

– Тез кетуге керек… Олар бізге жақындап жүр.

– Кетуге? – ысылдап деді Жылдыз.

– Олармен сайысқа түскің келе ме? Екеуіміз 10 мыңға қарсы?

Іштей “Жоқ анда, олар мың есе кіші болса да, мен оларға сенмен бірге бәрібір бармар едім” деп ойлады. Жылдыз тістеніп, оқыс тұрды да кетті. Саткын балағаттасып оның соңынан барды. Анда оның аттың тізгінін ұстап, оны күте берді. Үндемей оны Саткынға лақтырып, Бүркүтке мінді де оған аңдыған көзбен қарады. Одан кейін ақыры қозғап қойды. Дәл уақытында, арттағы жауынгерлердің сөйлеу дыбыстары мен аттардың пысқыруы анықырақ естіле бастады. Жылқылар, басқан шөпте сәл көрінетін ізіні қалдырып, бар пәрменімен жөнеле берді. Саткын із туралы мазасыздана бастайын дегенде, елемей ескерусіз қалдырды. Жел терісін беттен сыдыра берді. Кенет туткундардың төбеден асып кеткенін сергек аңғарды. Сапты бір наразылық өтіп кетті. Байқады… Ол атты қамшылай бастағаннан Жылдыз олардың байқаусыз кете алған жоқ екенін түсінді. Бұрылды. Олардың соңынан, аттардың тұяқтармен ащылау шанды көтеріп, бірнеше жауынгерлер қуа жөнелді. Олардың жауыз қыйқуы иен даланың үстінен естіліп, жаңғырықпен жартастар мен көлдерден итеріп жылжып кетті. Әскерден қашып құтылуға оңай болса, салт аттылар тобынан қиынырақ болады. Бүркүт пен Чыныгы ұзақ жолдан шаршап кетті, ал туткундардың астында жаңа аттар болды. Кенет апаннан қарғып өтіп, Жылдыз биені тоқтатты. Саткын бұрылғанда ол әлдеқашан қылшаннан жебелерді алды…

– Тоқта!

Адырна дірілдеді де бір ретте бірнеше жебе найзағайдай ауаны қақ айырды. Төртеулердің бәрі – екі саусақтың арасына бір жебе – өз мақсатына жетті. Мерген жылқыны бұрып, бауырының соңынан жөнелді. Енді құтылып кетті.

– Не істедің сен?! – айқайлап жіберді Саткын.

– Немене? – таңғалды Жылдыз, шынында да түсінбей.

– Енді олар бұны кім істегенін білсе, қалаға қалай жетеміз? Әйтпесе біздің мұнда неге екенін ұмытып кеттің бе?

Саткын оны иықтарынан екпіндей ұстады да сілкіді. Анда үрпитті, оқыс босап кетті. Ұрайын деп тұр сияқты. Бір біріне сөз айтпай, қайта жолға шықты, енді алды-артына қарамастан. Туткундар артта қалып та оларды тастаған жоқ. Ұзақ қуғыннан соң Саткын мен анда екеуі адамдардың үстінен қараңғы боп көтерілетін Чара тауына жақындады.

– Жоғары көтерілу керек. Анау жерде олар бізді ұста алмайды.

– Жылқылар ше?

– Жылқыларды жібереміз. Олар қуатын жылқылар емес…

Жаяулап, олар Чыныгы мен Бүркүтті босатты. Құрғақ шөпті тұяқтармен сындырып, жылқылар шауып кетті. Адамдар құлама беткейден жоғары шыға бастады. Таулық Саткын таукиік тәрізді жартастан жартасқа оңай секірді. Анда тік құзға денесімен жабысып, өзінді сенімсіз ұстады. Оған қоса, ауру аяқ сыздай бастады шығар. Оның мықты саусақтарының астынан шағылтас қайта-қайта шытынап сырғанап түсе берді. Қудалаушылар тез жақындады. Кісі жете алмайтын жерде жебе жете алады…

– Тез бол! – асықтырды Саткын.

Өзіне бірдеңе міңгірлеп, Жылдыз жылдамдатылды. Оны алыс артта қалдырған Саткын бұрылды. Дәл сол сәтте оның аяғы сүйеуді таба алмады да Жылдыз қолында ілінді. Өз орнынан Саткын оның бет сүйегінің күш салудан беріштенгенін, иықтағы бұлшыкеттердің ширыққанын көрді. Бөктердегі салт аттылар тоқтап қалды. Ең біріншісі садақты асықпай алды да саусағының арасында жебені қысты…

Саткын андаңа қол созып, жұлқынып шыңыраудан шығарып алды. Дәл жіберген жебе Жылдыздың аяғын тие жаздады. Қатты топыраққа тұрып, олар өзіне жүгіруге ерік берді. Жақын арада оларды бір баатыр да жете алмай қалды. Ескертіп, олар басынан бірнеше тасты домалатты.

Жауынгерлер көрінбей кеткенде, андалар жерге жатты да от жақты. Мүмкін, бірінші рет, Саткын андасының мың да бір алғысын айтатын адам емес болғанына риза болды. Оған ойлауға керек болды.

Қуғынның кетуіне көзі жеткенде, абайлап түсті. Жылдыз Бүркүтке ысқырып жіберді де онымен бірге Чыныгы келді. Олар өз жолын жалғастырды.

Тарау VII

Ауыл тына қалды, бір сөз де естілмейді. Аспан өз түнгі жамылғысын жерге түсірді. Кенет Толқын тұяқтың дүбірін естіді. Ішінде бірдеңе адырнадай керілді. Не деген қонақ түнде? Қауіпті сезіп, ол үйлердің арасынан жалт беріп, жүгірді. Қайдағы!..

Салт атты оған шауып келе қойып, қалайша оның артына шығып қалды. Толқын айғайлады:

– Аттан! Жаулар!

Толқын оқыс жалтарып кетті. Салт аттың созылған қолы ауаны ұстап қалды. Толқын бір жаққа ұмтылып, соғыс аттың мықты кеудесімен қақтығыса жаздады. Секіріп кетіп, қаша алмайтынын түсінді. Қымқырушылар жаяулап, оған аяңдады.

– Бір адамға екеу болып шығып, ұялмайсыңдар ма? – іштей қорыққаннан қалтырап, мазақтап айтты.

– Хан әмір берсе, біреуге мың да болып шығамыз, – оң жақтағы бұрқ етті де жақындады. Сол кезде Толқын оның алқымына пышақ қысты – әпкенің ең пайдалы сыйлығы шығар.

– Қандай хан? Жауап бер! – жекірді.

Жауынгер жұтып жіберді де Толқынның үстінен қарады. Толқын бұрылғанша артынан жақындаған үшінші ұры оны басынан ұрды. Ол ес-түссіз жаңа ғана қорқытқан кісінің қолына құлады.

“Аттан” айғайы аилдың үстінен тарап кеткенде Азат Толкунның дауысын бірден таныды. Барлықтары көшеге шығып кетіп, салт аттылардың тек қана қызды алып кеткенін көрді де үйлеріне оралды. Көп қыздарды ұрлап кетпей ме? Тек Азат кеткен жоқ.

– Тоқтаңдар! Толкун!..

Ол айғайлап та қолын қайта-қайта бұлғап олардың соңынан жөнелді. Ал олар қызды далаға алып кетіп тіпті бұрылған жоқ. Үмітсіздіктен төбе шашын жұлып, Азат өз үйге қарай заулады. Сүрініп те құла жаздап ол құйындатып үйге жүгіріп кірді.

– Толкунды ұрлап кетті!

Азат тек бұл сөздерді айтқан кезде болған оқиғаны толық түсінді сияқты. Әкесі оған парықсыз қарады да созып айтты:

– Ә-ә, бұл шу сол үшін бе? Бұл жәлепке асықпай жетті ғой мыналар.

Азат дем ала алмай қалды. Туған әкесі жиіркеніш болып кеткені соншалық. Оған ешкім көмектеспейтінін түсінді. Сөз де айтпай, Азат шығуға ұмтылды. Жолына ағасы тосқауыл болды.

– Қайда асығып тұрсың?

– Жібер!

Азат ірі, төрткіл ағасын итерді. Күш қайдан келді екен!.. Айғайларына бұрылмай, ол өз атыңа жүгірді де, ер салмай, қуа жөнелді. Көгім, үлгеруге ерік берші!..

Дәл сол уақытта олардан бірнеше ат өтулер алыс Жылдыздың кезекті түрткіден де бір жаман түстен Саткын оянып қалды. Таңғы салқын далада жамылғы тәрізді жатыр екен. Таңсәрінің дірілдеңкіреген буалдыры жаңа ғана төбенің үстінен көріне бастаған. Есінеп, ол андасына қарады. Қайта селк ете түсіп, анда, ұруды күтетін құл сияқты бүрісіп қалып, басын қолмен бүркеді де аяғын көкірегіне сүйреді. Саткын теріс қарап, түрегелді. Жақын арада Жылдыз да оянды.

– Түу, түске енеді ғой… – Тоңып бүрісті.

– Мен түсіндім.

– Мен әлденеден өзін нашар сезінемін… Тұтқындарға дейін енді қанша жүреміз?

– Бүгінгі түске жетеміз. Әне олар, көріп тұрсың ба? – Саткын андасына сабаны берді. Ол ойсыз ащы қымызды жұтып жіберді.

– Енді көріп тұрмын. Немене, мұнда өзен жақын ма? – құлақ қойып, сұрады Жылдыз.

– Иә.

– Бұрылайық анау жерге?

– Егер қаласаң…

Олар жылқыларға мінді де дыбырлаған өзенге қарай асықпай беттеді. Долы, көпіретін тасқынның қасында тоқтап, Жылдыз бетін шайды.

– Жақсы екен… Тұра тұр, анда. Бұл не деген өзен?

– Күбө.

– Куә ма?.. Бірақ біз одан кетіп, оның аңғарды ала жүрген жоқпыз ғой. Жоқ, бұл ол емес. – Ол сеніммен бас шайқаса да Саткын оның көзіндегі күдікті байқады.

Анда теңселіп барып, кенет жығылып түсті. Саткын оны шынтағынан ұстап алды.

– Бұл қазір тоқталады, ант беремін! – қызу сендірді ол.

Бастапқыда Жылдыз ештеңе түсінген жоқ. Одан кейін ұғынуы найзағайдай басына келді де көзінде от жарқ ете қалды, танауы делдең-делдең етті. Бетіне соққан шойын жұдырықты сезіп, Саткын аяғына басып тұра алмады, құлап түсті. Қолында жалт еткен қайқы қылышты байқауға үлгерді… Ол қорыққан жоқ. Анда оның үстінен тұрып, алдаспанды дәл бетінің қасында ұстады. Бұл жылдар боп сезілетін тек бірнеше сәтке жалғасты. Ақыры анда оқыс түзелді де, қылышты лақтырып жіберіп, басын ұстап қалды. Саткын ол бұны істе алмайтын білді.

Жылдыз теріс бұрылды да бір жерге әрең жүрді. Ол басына құйылатын ұйқысымен күресе де, алыс кеткен жоқ. Адал Бүркүт оған ұшып жетіп, үрейімен иіскеледі. Мазасызданған жылқы басын тез көтерді де соза кісінеп жіберді. Саткын оны ұстауға талаптанып, жақындаған кезде Бүркүт атылды да шауып кетті. Анданың қатты ұйықтап жатқанына көз жеткенде, Саткын оны Чыныгының ер-тоқымына қоя салды.

Қар жапалақтап жауып кетті. Туткундардың қақпасына кіріп, Саткын иығынан қар бүршікті ашуланып қағып түсірді. Туткундардың ханына Каракчыны алып беруге уәде беріп, Саткын өзіне риза болды. Енді, туткундар мен тоолуктардың арасында соғыс басталса да, кім жеңсе де, ол ажалдан не тұтқыннан қорқамай алады. Бір жерге отырған көшпенді аштан өледі. Біз әрқашан қозғалуға міндеттіміз. Каракчы атымен кім жүретінін білгенше оның сенушілігі онымен болды. Анданың көп есімдері бар екен – Кезбе Жылдыз, Селсаяк, Каракчы… Енді ол лажсыздан сатқын болып қалды. Ол бұны тілеген ме? Ақылға келуге, мойындауға мүмкіндік берген жоқ па? Сол үшін оны ұзын жолмен апарды, сол үшін оны туған аилға әкелді. Енді не? Жылдыз оны әдеттегідей тыңдаған жоқ. Өзі кінәлі. Бірінші керуенге шабуыл жасағанда неге келіскенін білді ғой. Оған бола соғыс бастала жаздады! Мүмкін, бәрібір де басталады. Оның үстіне, ол жау ханның оған кімді әкелуге тапсырғанын білді ме? Білсе, мүмкін, оны құрықтауға кіріскен жоқ болар еді. Оны не үшін құтқарды? Туткун жауынгерлерге берілуге керек болды шығар. Бірақ жоқ, қорқып кетті… Ә, енді болжау не үшін керек! Іс жасаған, балықтар ағын қарсы жүзбейді. Қарауылшы тоқтатқан кезде Саткын солай шешті. Дембелше жас емес жауынгер тұнжырап сұрады:

– Сен кімсің? Не істеп жүрсің бұл жерде?

– Мен – тоолуктардың жүз башымын, аты Саткын. Каракчыны әкелдім…

– Ә-ә, қашқынсың ба, – мырс етті қарауылшы. – Отансыз адам ормансыз бұлбұл. Естідің бе?

– Оқытпа мені, – шаптығып деді Саткын. – Рақмет айтсаң жақсы болар еді – мен сендердің табындарын мен керуендерін талаған қарақшыны ұстап алдым.

– Бұның бір сорлы аңшы емес, Қарақшы екенін қалай біле аламыз? – ол өз найзасына сүйенді. – Қалай дәлелдейсің?

– Мен тек ханның алдында ғана есеп беремін.

– Сен өзіннің ханға керектігін қайдан алдың? Сатқынның басын жай ғана алсам дұрыс болмай ма?

Саткынның тұла бойы тітіркенді.

– Еһ, жарайды, солай-ақ болсын, апарамын сендерді ханға. Мен бүгін мейірімдімін.

Қарауылшы өз шеңгелін оның арқасына қоя салды да алдына итеріп қалды.

Туткундардың ханы ауыр жұдырықтарын шынтақшаға тіреп қойып, тағында отырды. Жібекпен өңделген киімдері қиналып керілген болды. Қандай жаңалық болса да сабырлы қалатын бетінде суық, улы жымиы тұрды. Саткын, иықтарында өз зұлымдықпен барлық далаға даңққа бөленген билеушінің құр тесіле қарауды сезіп, тәжім етті. Ол кімге ұқсайды екен?.. Султандары мен қолбасшылар тыныштықты сақтады.

– Ә-ә, ақырында келдің. Немене, әкелдің бе?

– Әкелдім, мырза. Ол Каракчы болуын өзі мойындайды. Жоқ болса, қылшандағы жебелерді тексеріңіз де салыстырыңыз…

– Маған дәлел керек жоқ, – хан қол сермеді. – Бұның ол екенін білемін. Анау титытқап біткен хабаршы айтқандай Жұлдыз атты далабөріні әкелсең ғана, әрине. Ал бұған толық көзі жеткендігім жоқ…

– Бұл Жылдыз, ұлы әмірші. Соған жауапкершілікті өз міндетіне ала аламын.

– Сен оны білесің бе? Қайдан?

– Ол бізбен бірге тұрды… – көзін қайта төмен түсіріп, жалтарды Саткын.

Мүмкін, тура қара берсе, ол ханның бетінде жалт еткен қу ақсиюын көре алар еді.

– Аспан ызадан қорықпайсың ба, сатқын?

Хан тоолуктардың сатқындығына тұспалдап отыр деп шешіп, Саткын деді:

– Ұлы хан, мен бұны істемесем, аспанға анағұрлым ертерек түсер едім. Ал ажалдан соң еш нәрсе қорқынышты емес.

– Құ екенсің ғой, жүзбасы. Жарайды енді, бұл шынында да сүйкімді Жұлдыз болса, мен өз сөзімде тұрамын – тұтқындар сені тиіспейді. Қайда ол?

– Сыртында, мырза.

– Ал, кіргізіңдер оны!

Ханның әмірі дереу орындаған болды. Жылдыздың сезімсіз тәнді ханның аяғына қоя салды. Саткын шыдай алмай, көзін тайдырды.

– Өліп кеткен ме?

– Тірі…

– Есін қашан жинайды?

– Түнде оянуға тиіс, бірақ ертерек те аша алады.

– Улы екенсің, Саткын жүзбасы… Бар енді. Ал біздің қымбат Қарақшымызды зынданға апарыңдар.

Саткын, Жылдызды сүйрегеніне қарамай, тайып кетті. Енді үйге баруға да болады. Бірақ неліктен ер-тоқымды ақырын, зауықсыз тартып байлады. Бірдеңе ұстап тұр сияқты, атқа мінуге ерік бермейді. Ұят болып қалды ма? Мүмкін емес… Онікі жөн ғой! Жоқ, жанды ауырланып, төнгені бірдеңе басқа. Оның алдында баран аттың үстінде сауытқа киінген салт атты өтіп кетті.

– Қайда жүргенін байқашы, иттің баласы!

Саткын жалт беріп, сүрініп кетті. Бұл иен далада, пышақты жастықтың қасында ұстап ұйықтатын қанқұйлы аңдардың арасында ол жат екен. Анда да осындай… Айнала барлығы берендерді мен белбеулерді киінетін жаңа ғана байқады. Соғысқа дайындалып жүр. Керуендерді тоолук тонап кетеді деп қате ойлап, хан күшін оның туыстарына бағыттады. Бірақ хан Жылдыздың талаабөрүлер руынан болғанын біледі ғой. Қайдан біледі екен, Саткын оған бұны айтқан жоқ қой?.. Ол оқыс қол-аяғын байлағандай тұрып қалды. Қалаға салт аттылар кірді. Басқа уақытта Саткын оларға қараған да жоқ болар еді, бірақ қазір ол ер-тоқымда кесе-көлденеңінен жатқан адамды байқап қалды. Олардың артынан ерейін деп Саткын тез көптің ішіне сіңіп кетті. Оларды көз жазып қалғанша ол бір нәрсені түсінді – бұл адам Толкун екен.

Біраз уақыттан соң салт аттылардың бірін тапты да, аңдаусызда үстінен түсіп, арттан ұстап алды.

– Жаңағы қызды не үшін әкелдіңдер? Айт!

– Хан әмір берді! – деді үріккен жігіт.

– Не үшін?

– Бұл оның қызы. Сен кімсің, жынды, не керек саған?? – Ұрлаушы босатып бұрылғанша Саткын ғайып болды.

Саткынның басы айналған, көзінде қараңғы тартты. Иә, ол жынды екен. Карындашты оған бола бұл жерге әкелді екен. Қызы… Енді ханның анданы қайдан білгені түсінікті. О шіркін, мен не істедім…

Дем алуы қиын, көздері ашылмайды. Жанында отыратын кішкентай қызыл шырайлы сіңлісі оны жұлқылап, жіңішке дауыспен сұрай берді:

– Көмектесші маған, әпке, мен қорқамын…

Оған балғын анда Саткын еңкейді.

– Ант беремін…

Оның созған қолын ұстап алайын дегенде, ол қозғала алмады. Күтпей, кенет есейген анда тұла бойына түзелді. Бауырының мен сіңлінің кейіптері тұманданып кетті.

Жұлдыз дем ала алмай қалды да, көтеріліңкіреуге тырысып, тепті. Тайсалмай жұлқынып, ол ақырында қолдарының артынан қайыспен байланған екенін ұқты. Айнала қара қабырғалары қоршап тұр. Құмға жайлап су тамшылады. Оның жерасты зынданда екенін түсінгенше біраз уақыт өтті. Дала тұрушыға бұғауда болудан еш нәрсе ауырлау емес. Жарайды, сусыз ол ұзаққа бара қоймас… Дәл ол тұрған кезде есік ашылды да хан кірді.

– Амансың ба, қызым? – мысқылдап сұрады ол.

– Мен сенің қызың емеспін.

– Сен – менің сүйген жарымның баласысың. Қызым емес болсаң, кімсің сен?

– Сүйген жарың жалғыздықта жанын бергенде қайда болдың, әке? – ойынға қосылып деді Жұлдыз.

– Бір мезгілде бірнеше жерде хан да бола алмайды… Сені мұнда не үшін әкелгенін білесің шығар?

– Білемін…

– Сен Қарақшысың ба?

Ол жай ғана бас изеді. Жалған айтқысы келген жоқ та, анданан бөлек, ол өтірік айтуды дұрыстап білген жоқ.

Хан алтын белбеуінен қынапты алды да оқыс қанжарды жалаңашты.

– Жай ғана керуендерімге шабуыл жасасаң, мен саған сазайын даңсыз тартқызар едім. Бірақ бір күні сені менің адамдарымның бір жасақ қуды. Бұл кімнің қанжары екенін білесің бе?

Хан жалаңаш жүзімен ойнай бастады. Жоғарыдағы тордан түсетін жарық сәулесі егеулі күміс жүзінде жүгірді.

– Әлгіде ғана бұл қанжар менің ұлымның, қаны бірдің белбеуіне ілінген болды. Анау жасақты ол басқарған…

Хан теңселе басып оған жақындады. Қарақшы оның оны өлтіруге келгеніне күмәнданбады. Қанжардан шағылысқан жарығы Жұлдыздың көзіне түскен кезде ол бір сәтке қабағын жапты.

– Талай жыл бұрын сен қызымды ұрладың. Ал енді ұлымды да алып қойдың.

Көзін ашып, ол бетінің алдында жалт еткен қанжарды байқауға үлгерді. Жүзі, оның құлағын әрең өтіп, тас қабырғаға қадалды. Сабы дірілдеп кетті. Жұлдыз, жүзінің астынан шашын босатып, жалаңаш басты байсалды жұлқыды. Бірнеше күзелген шашты көзімен шығарып салып, деді:

– Қанға қан – заңы сондай. Мен сенің алдында тұрмын.

Ханның көзі кенет өртте апат болатын орман тәрізді жарқырады.

– Сен жеткілікті емессің.

Жұқа еріні жауыз жымиып қисады да суық Жұлдыздың арқасынан өтіп кетті. Ол бұл ақсиюды білді екен, бұл білуі баяғы бала шағынан келген.

– Оның үстіне, ажалдың саған сыйлық болғанын білемін. Сен менің ең қымбат адамды алып қойдың. Мен де бұны неге істей алмаймын?

Жұлдыз өзіне тас бетпердесін киіп көрді де салқын деді:

– Неге, істей аласың. Бұл қиын емес, сен оны білесің ғой – мені мұнда әкелген сол.

– Сатқын ма? Айтқаным ол емес.

Енді Жұлдыз ол кім туралы сөйлесетін үзілді-кесілді түсінді.

– Толқын, сенің сіңлің мен менің қызым, мұнда екен. Дәл сеннен кейін келіп жетті. Мен айнала отбасымды жинауға жақсы көремін.

Көз алдында өз бетімен сіңлісі тұрды. Кішкентай да нәзік, әрқашан көңілді. Ал оның қасында ханның жауынгері… Мұзды қорқыныш кеудесін күйдірді сияқты. Аурудан денесі қимылдатпай қойды. Ішінде бірдеңе үзіліп кетті. Жұлдыз жығылып шоқиды да бетімен еденге соқтықты. Жалғаннан гөрі ол қорқынышты бүркемелей алмады.

– Өтінемін… Жібер қызды.

Ол өз дауысын таныған жоқ – бұл сөздер соншама қырылдап, сондай алқымды күйдіретін ғадауатпен шықты.

Хан етіктің тұмсығымен оның иегін көтерді де өзіне қарауға мәжбүрледі.

– Ұлымды өтінішпен қайтара алсам…

Бұрылып, ол асықпай шығысқа аяңдады.

– Қорқақ! – тайсалмай айғайлап жіберді Жұлдыз.

Хан тоқтап қалды. Қарақшы баяу тұра бастады.

– Балғын қызды өлтіруге оңай ғой. Мені өлтіріп көрші.

Хан оған бұрылған кезде ол әлдеқашан тұла бойына, иықтарын тіктеп тұрды.

– Бұл соншама қиын деп ойлайсың ба?

– Опасыз күресте – әрине, жоқ. Адал болса ше – кім біледі?..

Хан ұзақ үндемеді. Одан кейін жауап жіберді:

– Жарайды. Саған қарсы тұрған балуанды жеңсең, жіберемін Толқынды. Жеңілсең ше…

Қауіпті келісім екен. Бірақ бұдан басқа ол не істей алады? Мерзімін ұзартса ғана, ал сосын, мүмкін, қалай да реттеледі…

– Келістік.

Хан өз кежеуілдеріне бұлғады.

– Шығарыңдар оны.

Тарау VIII

Үйге анау кісі оралды. Ол келгенше, Толқын ол арқылы қаша алатын тесікті іздеп, барлық киіз үйдің астын шарлап шықты. Бірақ ештеңе тапқан жоқ. Күтуге тура келді, ал бұл жағдайда күтуі төзе алмастық. Ол өз тізелерін құшақтап та әрі қарай не болатындығын елестетті. Ол ешқашан ұрлаудан қорыққан жоқ, ал енді… Толқын бір-ақ қана нәрсені анық білді – ол төзбейді. Әпкенің күші не ағаның тез ойлауы болмаса да абыройы одан да табылады.

Ал енді ол оралды. Көңілді, жас, бірақ әлдеқашан олпы-солпылан жігіт. Толқын күлетін адамдарға ұмтылса да бұл жігітке жиіркенуден басқа ештеңе сезген жоқ. Келбеттің өзінде бірдеңе болды – мүмкін, қу, жағымпаздана жұмған көздері мен өтірік, зілді күлімсіреуі.

– Болды, мен сені басқалардан ұтып алдым. Енді сен менің қатыным. Немене, жаман ма?

– Жақсыдан аз, – сабырлы дыбыс берді Толқын. – Өзін қорықпайсың ба? Ақсүйек рудан болсам, отбасым кек алуға келсе?

– Бұны сен дұрыс болжап білдің, руың атақты. Сен әкеңнің хан екенін білмейсің сияқты, рас па?

Жұлдыз оған бұны айтқан жоқ.

– Сені бұл жерге әкелуге әмір берген ол. Сағынды дейді. – Жауынгер, ханның нөкері сияқты, мырс етті.

Толқын өз “күйеуінің” жомарт әңгімешілдігін аңғарды да қарсы шығып деді:

– Менің ағам мен әпкем сендерден өш алады!

– Айтқым келмейді, бірақ жоқ. Сенің қарақшы-әпкең сені мұнда тастап кетті.

Толқынның жаны мұз қатып қалды.

– Бұл жалған.

– Сенбесең сенбе. Оны мұнда әкелген оның досы екен… Ол туралы айтқан шығарсың?

Толқынның бас изеуге де күші жетпеген. Бұл ащы тіл. Жұлдыз жортуылшы емес және ол оны тастап кеткен жоқ. Саткын ше… Жоқ, ол сатқын емес! Мүмкін емес…

– Ол оның басын өз қауіпсіздікке айырбастады. Ал Қарақшы қашып кетті. Біз оған сен мұнда деп айғайладық, бірақ ол тіпті тоқтаған да жоқ.

Улы күдік жүрегіне қона қалды. Ағаның айыбы болмаса да, Жұлдыз оны құтқару үшін тоқтар еді ме? Бірақ ол оны тұтқыннан құтқарды, бірнеше ат өтулер бойы оны алып жүгірді… Ол солай айтты. Және бұл ретте Толқын ханның қызы деп айтқан жоқ. Неден кейін? Толқын олардың анасын өлтіргеннен соң… Толқын Жұлдызды жек көретін ауылға тартқызды. Ол Жұлдыздың адамдарды, Толқынды тастауға ұмтылып, үнемі жоғалып кеткенін есіне түсірді. Және бұл байлықтарды қайдан алды екен? Ол Қарақшы болмаса, оны мұнда не үшін әкелер еді? Жұлдыз оған бұны да айтқан жоқ…